Niski stan wody w Wiśle – czy to zagrożenie dla Warszawy?

Zmiana klimatu prowadzi do częstszych i bardziej intensywnych okresów suszy, które mają negatywny wpływ na ekosystemy i zdrowie mieszkańców. Susza hydrologiczna (występujący w następstwie suszy atmosferycznej okres, podczas którego przepływy w rzekach spadają poniżej wieloletnich wartości średnich) w Polsce jest faktem. Problem niskiego stanu wody nie dotyczy niestety wyłącznie Warszawy, ani wyłącznie rzeki Wisły.

Czy Wisła wysycha? Czy zabraknie w niej wody?

Na początek słowo wyjaśnienia, co oznaczają dane wodowskazu. Wskazania poziomu wody wodowskazu zlokalizowanego na centralnym odcinku Wisły przy bulwarach podawane są w odniesieniu do przyjętego „0”. Wartość ta nie jest tożsama z głębokością Wisły.

Wskazanie dotyczy tylko jednego punktu pomiaru. Bardzo ważne jest podkreślenie, że poziom wody w rzece różni się w zależności od miejsca, architektury dna, położenia nurtu rzeki, infrastruktury. Alarmujące wskazanie 7 cm (z dnia 28 sierpnia 2025 r.), przy bulwarze współistnieje z kilkoma metrami głębokości w szlaku żeglugowym. Właśnie dlatego na Wiśle w Warszawie wciąż można zobaczyć pływające łodzie, choć faktycznie żegluga w takich warunkach jest trudna. W żadnym razie nie jest możliwe przechodzenie Wisły z brzegu na brzeg. Takie pomysły mogą zakończyć się tragicznie i nie należy powielać tej narracji. Rzeka nadal ma swój bardzo silny nurt.

Ważnym wskazaniem jest nie tylko poziom wody, ale też jej przepływy. W tej chwili jest to 159 metrów sześciennych na sekundę. To wciąż dużo wody, która mknie przez Warszawę, najniższy historycznie odnotowany przepływ miał miejsce w 1921 r. i wynosił 113 m3/s , w 1951 r. natomiast odnotowano 153 m3/s.

Niemniej jednak ekstremalnie niski stan Wisły na warszawskim odcinku jest faktem. Niskie stany rzeki to ogromny problem w Warszawie. Z Wisły korzystamy nie tylko rekreacyjnie, ale to właśnie z niej bierze się woda w naszych kranach, jest ona również koniecznym elementem działania warszawskiej elektrociepłowni. W trakcie uzgodnień, ekspertyz i ocen środowiskowych jest projekt stabilizacji dna Wisły, który ma na celu miejscowe podniesienie poziomu wody w rzece na potrzeby Elektrociepłowni Siekierki.

Coraz częstsze i bardziej dotkliwe niżówki to złożone zjawisko, na które wpływa wiele czynników – zależnych i niezależnych od działań człowieka. Konieczne jest wsłuchanie się w głos naukowców i ekspertów. Na złożone problemy nie ma łatwych i jednoznacznych rozwiązań. Nie istnieje jedna rzecz, jedna zmiana, która spowoduje, że wody w Wiśle przybędzie. Wbrew lansowanym w mediach opiniom, skutki każdej ingerencji w rzekę mogą wywołać kolejne problemy lub być mało efektywne.

Warto pamiętać, że nad Wisłą stykają się potrzeby przyrody, miasta i ludzi. Szukając rozwiązań należy opierać się na nauce, ale również na odpowiedzialnym zrównoważeniu potrzeb wszystkich podmiotów.

Retencja wody w Warszawie

Warszawa od lat przeciwdziała skutkom zmian klimatu – tam gdzie to możliwe realizujemy projekty retencyjne, czyli gromadzimy wodę w terenie. Rozwój i tworzenie nowych terenów zieleni, takich jak parki (w tym kieszonkowe), ogrody deszczowe i biocenotyczne , to istotne działania w zakresie zarządzania wodą i redukcji efektu miejskiej wyspy ciepła. Stołeczne tereny zieleni pomagają w retencji wody deszczowej, a ponadto obniżają temperaturę otoczenia i poprawiają lokalny mikroklimat.

Z działań naszej jednostki, których celem jest rozwój zieleni, retencja wody oraz rozwój bioróżnorodności możemy wymienić:

1. zmianę sposobu utrzymania zieleni, w tym zmniejszenie ilości koszeń i pozostawianie niezgrabionych liści na części terenów – po utrzymywanych w ten sposób obszarach wody opadowe spływają wolniej. Gleba w ich obrębie staje się bardziej spulchniona i dzięki temu chłonie wodę jak gąbka, zatrzymując ją na dłużej;
2. ogrody biocenotyczne – powstały w 2024 i 2025 r. na terenie trzech dzielnic w ramach realizacji projektu z budżetu obywatelskiego (Praga-Północ, Bemowo oraz Mokotów), a także na terenie zmodernizowanego w 2023 r. parku Pole Mokotowskie;
3. ogrody deszczowe – stworzyliśmy je m.in. na Białołęce i Pradze-Południe, w pasach drogowych i parkach, które zostały poddane przebudowie – m.in. w parku Pole Mokotowskie, parku im.  Cichociemnych Spadochroniarzy AK, parku Akcji „Burza”, w nowym parku linearnym Suwak, a także w ramach realizacji projektów z budżetu obywatelskiego. W parku nad POW również zaplanowaliśmy kilka ogrodów deszczowych – największy z nich można już zobaczyć na udostępnionym odcinku parku między ul. Braci Wagów a al. KEN (ogród powstał dzięki wsparciu Fundacji Veolia w ramach Zielonego Funduszu dla Warszawy). W 2022 r. w ramach Budżetu Obywatelskiego zrealizowaliśmy dwa projekty dotyczące ogrodów deszczowych, w formie skrzynek roślinnych zasilanych wodami opadowymi z rynien budynków. Wybrano 6 lokalizacji, dla których wykonano ponad 50 skrzyń z ogrodami deszczowymi. Lokalizacje to głównie szkoły i przestrzeń miejska ogólnodostępna;
4. działania na kanałach i w parkach – na wybranych kanałach zakładamy urządzenia piętrzące i sterujące przepływem wody. Zmieniamy tym samym funkcje kanałów z drenującej (odprowadzającej wodę) na nawadniającą. W podpiętrzonych kanałach powstaje magazyn wody istotny dla przyrody, siedlisk gatunków roślin i zwierząt. Zasilamy tym samym w wodę rośliny w strefie przybrzeżnej, ograniczamy odpływ wody z miasta, zasilamy wody gruntowe i zwiększamy retencję. Ograniczamy odpływ wód płynących kanałami warszawskimi do Wisły, przekierowujemy wody płynące w kanałach do miejsc, gdzie jest ona bardziej potrzebna. Budujemy zastawki, które pomagają w retencji wody. Tam, gdzie występuje niewielkie ryzyko lokalnych podtopień, nie kosimy roślin wodnych. Dbamy o odpowiedni dopływ wody do zbiorników i konserwujemy je, ograniczamy odpływ wody. Za pomocą istniejących zastawek na 2 warszawskich kanałach– Nowa Ulga i Kanale Gocławskim spiętrzamy wodę w korytach kanałów, by móc zasilić roślinność terenów przybrzeżnych w okresie suszy oraz zapewnić stały dopływ wód do Balatonu oraz Jeziorka Kamionkowskiego. W parku Skaryszewskim regulujemy przepływ za pomocą istniejącej zastawki. Poprzez proste zabiegi spiętrzeń wody, poziomy wód w Jeziorku Kamionkowskim oraz w Stawach Kaczych i Stawach na Kosku w parku Skaryszewskim wzrosły o około 60 cm. Więcej informacji na naszej stronie w zakładce „Jak zatrzymujemy wodę w mieście”
5. parki kieszonkowe – zrealizowaliśmy 9 takich inwestycji (8 w ramach budżetu obywatelskiego, 1 park powstał w ramach Zielonego Funduszu dla Warszawy we współpracy z InPost;
6. rozpłytowania – w 2024 r. w ramach projektów z budżetu obywatelskiego usunęliśmy 1677 m2 nawierzchni nieprzepuszczalnych i posadziliśmy krzewy, byliny, łąki kwietne, trawy ozdobne. W 2025 r. w ramach BO rozpłytujemy ok. 2 710 m2
7. renaturyzacja zbiorników i cieków wodnych w ramach projektu unijnego „Ochrona zagrożonych gatunków związanych z siedliskami wodnymi na terenie Warszawy” (SzuwarWarszawski)
   • Renaturyzacja zbiorników i cieków wodnych obejmuje wiele działań przyjaznych dla przyrody. Oprócz tego, że odtwarzamy strefy naturalnej roślinności w stawach, budujemy także zastawki zatrzymujące wodę, tworzymy wypłycenia, robimy miejscowe rozbetonowanie i wypłaszczamy skarpy zbiorników.
   • Prace związane z „Szuwarem Warszawskim” prowadziliśmy w pięciu dzielnicach: w Śródmieściu, na Mokotowie, Ursynowie, Żoliborzu i Bielanach. W 2023 r. zakończyliśmy prace renaturyzacyjne na Stawach Brustmana na Bielanach – remontując pomost, wschodni staw i kanał nadaliśmy terenowi naturalny charakter i stworzyliśmy dogodne warunki dla bytujących tam zwierząt. Wykonaliśmy również nowe nasadzenia – nad dwoma stawami: przy zachodnim i południowym – najmniejszym z trzech Stawów Brustmana, zwanym też Stawem Fiony. Posadzone zostały również rośliny wodne, które wspierają oczyszczenie wody w stawach.
   • W 2023 r. w ramach ww. projektu wykonaliśmy remont wschodniej rozety Kanału Piaseczyńskiego. Zmiany służą poprawie jakości życia zwierząt na tym terenie, z jednoczesnym poszanowaniem tkanki historycznej miejsca. Wymieniliśmy umocnienia betonowe wschodniej rozety Kanału i złagodziliśmy lekko nachylenie górnej części skarp. Powstały nowe wypłycenia podparte gabionami – sprzyjają one rozwojowi roślinności wodnej i bytowaniu ptactwa oraz płazów. Ponadto rozpłytowaliśmy teren wokół rozety, powstała nowa aleja z nawierzchni mineralnej oraz ścieżki z kostek i płyt odzyskanych z dawnej nawierzchni.
   • Działania w zakresie renaturyzacji zbiorników i cieków wodnych prowadzone były w 2022 r. w Lesie Kabackim (dzięki temu chronimy bogatą ostoję płazów w otulinie rezerwatu). Zbudowaliśmy tu  trzy zastawki na rowach odwadniających.
   • Prace renaturyzacyjne prowadziliśmy również na Żoliborzu na zbiornikach przy ul. Tołwińskiego. Podobne prace prowadziliśmy na zbiornikach Moczydło 1 oraz Moczydło 2 na Ursynowie. Natomiast w rezerwacie przyrody Morysin w Wilanowie została wyremontowana zastawka i zamontowaliśmy przy niej dodatkowe ogrodzenie;

8. Renaturyzacja stawów w parkach – jednym z głównych elementów modernizacji parku Pole Mokotowskie zakończonej w grudniu 2023 r. była naturalizacja stawów. Zamiast 16 tys. m2 betonu znajduje się tam teraz nowy układ wodny z roślinnością szuwarową, która nie tylko zachwyca wyglądem, ale też zapewnia schronienie tamtejszym zwierzętom. Skomplikowana technologia oczyszczania wody z zanieczyszczeń pozwoli na zachowanie stabilnego ekosystemu. A zamknięty system obiegu wody w zbiorniku głównym sprawi, że będzie on cieszył mieszkańców przez cały rok;
9. Zbiorniki w parkach – napełnianie. Sztuczne zbiorniki wodne w parkach i skwerach posiadają uszczelnione dno i częściowo wybetonowane lub umocnione płytami skarpy. Biorąc pod uwagę względy przyrodnicze, konieczne jest napełnienie wodą sztucznych zbiorników na terenie parków i skwerów. Proces ten odbywa się w sposób zapewniający jak najmniejsze straty wody pobieranej z sieci miejskiej, tak by nie pogarszać trudnej sytuacji związanej z suszą hydrologiczną. W celu zminimalizowania obciążenia sieci wodociągowej zwiększonym poborem wody, napełnianie zbiorników odbywa się wczesną wiosną, z jak najmniejszym dopustem wody. Napełnianie zbiorników odbywa się w wydłużonym okresie, z natężeniem, które nie wpływa na wydajność sieci;
10. W 2023 r. zrealizowaliśmy projekt z budżetu obywatelskiego pn. „Ratujemy staw przy Dolnej”. Prace, które rozpoczęliśmy w 2022 r., obejmowały działania, które miały na celu poprawę jakości wody, konserwację stawu, nasadzenia roślinności, modernizację ścieżki i montaż małej architektury. Więcej informacji na naszej stronie
11. W 2022 r. wykonaliśmy dwa ujęcia z Potoku Służewieckiego (zarządzanego przez PGW Wody Polskie), które zasilają stawy w parku Dolina Służewska. Obecnie woda może przepływać przez zbiorniki bez przerwy, a jej nadmiar trafia z powrotem do Potoku Służewieckiego. Stawy pełne wody służą przyrodzie i mieszkańcom, dla ochrony siedlisk zwierząt wydzieliliśmy również niewielki obszar dzikiej przyrody przyległy do jednego ze zbiorników. Swoje żeremia mają tu bobry. Jest to również miejsce schronienia i odpoczynku dla małych ssaków, płazów i ptaków. Informują o tym nasze tabliczki. Więcej informacji na naszej stronie