Udostępnij Link skopiowany

Park Kazimierzowski – dwa oblicza parku ukrytego za kampusem głównym Uniwersytetu Warszawskiego. Malowniczo położony na skarpie wiślanej park to z jednej strony stosunkowo niewielki park spacerowy o urozmaiconej rzeźbie terenu, z tu i ówdzie ustawioną ławką pod drzewem i kameralnym placem zabaw dla dzieci. Z drugiej – ma bardziej tajemnicze oblicze, które poznajemy, wspinając się wąską ścieżką po zboczach skarpy, gdzie znikamy w gęstwinie drzew, wśród śpiewu ptaków, zapominając, że jesteśmy w środku wielkiego miasta.

Teren parku

W obecnej formie Park powstał w latach 60. XX w., odbudowany po zniszczeniach wojennych wg projektu Longina Majdeckiego. Wtedy to usunięto mur odgradzający ogród na skarpie od otaczających go ulic, wybudowano schody od ul. Oboźnej oraz niewielki zbiornik wodny. Uporządkowany teren udostępniono mieszkańcom jako miejski park spacerowy.

Układ przestrzenny

Kompozycja Parku Kazimierzowskiego w dużej mierze narzucona jest przez jego ukształtowanie. Przestrzennie i funkcjonalnie można podzielić Park na dwie, równolegle położone części: górną, usytuowaną na skarpie i jej zboczach oraz dolną – spacerowo-wypoczynkową, przechodzącą w pas zieleni przyulicznej.

Pierwsza stanowi system wąskich alejek okalających zbocza skarpy, poprowadzonych wśród gęstych nasadzeń drzew, gdzie najwyżej położona przebiega u stóp zabytkowych murów uniwersyteckich. Jest to część bardziej kameralna, o ograniczonym dostępie z uwagi na prowadzące do niej strome schody.

Natomiast druga to teren u podnóża skarpy, gdzie głównym elementem kompozycyjnym są rozległe przestrzenie trawnika, urozmaicone niewielkimi grupami drzew, z rozbudowanym układem ścieżek spacerowych – od ulicy prowadzonych gwieździście liniami prostymi, bliżej skarpy natomiast już bardziej delikatnymi łukami, dostosowanymi do rzeźby terenu. Chodniki bliżej ulicy zdobią pojedyncze głazy narzutowe.

Ukształtowanie terenu

Cechą charakterystyczną Parku Kazimierzowskiego jest urozmaicona topografia. Położenie na skarpie warszawskiej i u jej podnóża sprawia, że różnice w wysokości terenu przekraczają nawet 20 m. Takie ukształtowanie zapewnia wysokie walory krajobrazowe założenia. Położenie na terenie o dość dużym nachyleniu zapewnia malownicze widoki na Park i jego otoczenie, ale też większe wyzwanie dla spacerowiczów.

Elementy wodne

Nieopodal skrzyżowania ulic Oboźnej z Browarną znajduje się niewielki sztuczny zbiornik wodny o wielobocznym, zgeometryzowanym kształcie (powierzchnia ok. 780 m²). Do stawu prowadzą płaskie schody od strony ulicy oraz od terenu parkowego.

Na terenie Parku zaskoczyć nas mogą występujące miejscami podmokłości. Są wynikiem naturalnych przesiąków wód u podnóża skarpy. Nazywane źródłami uniwersyteckimi, w XVII w. zasilały fontanny w ogrodzie górnym przed Pałacem Kazimierzowskim. Obecnie są obudowane betonowymi murkami i stanowią stały obiekt badań jakości wód, prowadzonych przez Zespół Katedry Hydrogeologii i Geofizyki Wydziału Geologii UW. Samoczynne wypływy wód podziemnych w dzisiejszych czasach są bardzo rzadko spotykane w miastach, gdyż większość z nich została celowo zlikwidowana lub zaniknęła w rezultacie intensywnej zabudowy. Sprawia to, że źródła są bardzo cenne pod względem przyrodniczym i naukowym.

W innej części Parku znajduje się także ujęcie wody „Źródełko” o zabytkowej obudowie architektonicznej z 1837 r., w kształcie paszczy lwa. Usytuowane jest przy schodach od ul. Oboźnej.

Położenie i otoczenie

Park Kazimierzowski rozciąga się od krańca tarasu skarpy wiślanej, przez jej zbocza, teren u podnóża, aż do ul. Browarnej. Od południa granicę Parku stanowi ul. Oboźna, od północy – ul. Karowa. Nie jest ogrodzony, natomiast jego usytuowanie na skarpie zapewnia naturalne bariery terenowe. Od ul. Browarnej do Parku prowadzą liczne ścieżki, podczas gdy od ul. Oboźnej można wejść na teren tylko w dwóch miejscach – wprost na ścieżkę parkową wiodącą do części górnej Parku lub nieco dalej, granitowymi schodami, do niżej położonej części spacerowej. Dalej znacznie nachylona ulica jest odgrodzona od Parku niską barierką aż do połączenia z ul. Browarną. Od ul. Karowej natomiast można dostać się do każdej części parkowej – także schodami z wiaduktu drogowego, zarówno z jego niższego, jak i wyższego tarasu.

Na szczycie skarpy warszawskiej, ponad parkiem, wznoszą się zabytkowe budynki kampusu Uniwersytetu Warszawskiego, w tym centralnie usytuowany wczesnobarokowy Pałac Kazimierzowski. W XVII i XVIII w. była to królewska letnia rezydencja Villa Regia, obecnie jest siedzibą rektora uczelni. Jednakże ze względu na wysokie i gęste zadrzewienie pałac z terenów parkowych jest słabo widoczny. Ponadto Park nie jest połączony komunikacyjnie z zabudową uniwersytecką – mury budynków stanowią jego górną granicę.

Z kolei od ul. Karowej nad terenem parkowym góruje dobrze widoczny, wiadukt drogowy im. dra Stanisława Markiewicza z początku XX w., zbudowany w stylu neorenesansowym, który łączy Krakowskie Przedmieście z Powiślem.

Od ul. Browarnej i Oboźnej z Parkiem sąsiaduje średniej wysokości zabudowa mieszkalno-usługowa, poprzecinana siecią ulic. W bliskim sąsiedztwie Parku znajdują się także inne tereny zieleni – skwery Zgrupowania AK „Róg” i S. Jankowskiego „Agatona”. Park Kazimierzowski stanowi więc część spójnego systemu zieleni.

Flora

W zadrzewieniu Parku Kazimierzowskiego występują głównie gatunki liściaste:

• klon pospolity (Acer platanoides),
• klon jawor (Acer pseudoplatanus),
• klon jesionolistny (Acer negundo),
• jesion wyniosły (Fraxinus excelsior),
• kasztanowiec pospolity (Aesculus hippocastanum),
• robinia biała (Robinia pseudoacacia),
• wiąz górski (Ulmus glabra),
• dąb szypułkowy (Quercus robur),
• dąb czerwony (Quercus rubra),
• buk pospolity (Fagus sylvatica),
• topola czarna (Populus nigra),
• topola biała (Populus alba),
• wierzba płacząca (Salix ×sepulcralis),
• lipa krymska (Tilia ×euchlora),
• glediczja trójcierniowa (Gleditsia triacanthos),
• miłorząb dwuklapowy (Gingko biloba).

Z drzew iglastych występują:

• cis pospolity (Taxus baccata),
• żywotnik zachodni (Thuja occidentalis).

Najliczniej zadrzewienie występuje na zboczach skarpy, gdzie przeważają klony pospolite. W części dolnej Parku uwagę zwracają pokaźne okazy topól. Wierzbę płaczącą natomiast odnajdziemy w pobliżu zbiornika. Rosną tu także mniej liczne gatunki iglaste, wydzielając bardziej kameralny zakątek. Park od ulicy odgradza szpaler lip krymskich oraz 1,5-metrowe żywopłoty z irgi (Cotoneaster sp.). Glediczje i miłorzęby to stosunkowo młode drzewa, posadzone w ostatnich latach w ramach nasadzeń uzupełniających.

Warto wybrać się do Parku Kazimierzowskiego jesienią, gdy zachwyca on bogactwem barw zmieniających kolory liści. Urokliwe są wówczas m.in. żółte jak cytryna liście miłorzębów.

Wiosną i latem wielką ozdobą Parku Kazimierzowskiego są znajdujące się u podnóża skarpy trzy kwietniki. Na jesieni sadzone są na nich cebule kwitnących wiosną gatunków (zwykle tulipanów), a w maju zastępują je rośliny sezonowe (gatunki o dekoracyjnych kwiatach lub ulistnieniu) – sadzone co roku w innym zestawie gatunków i kompozycji kolorystycznej.

Fauna

Niegdyś Park był królewskim zwierzyńcem, dzisiaj w jego granicach znajduje się jedno z ostatnich miejsc rozrodu ropuchy zielonej (Bufotes viridis), zagrożonej wyginięciem na terenie Warszawy. Z tego też względu czyszczenie stawu, który płaz zamieszkuje, planowo wykonuje się późną jesienią, dopiero gdy ropuchy przejdą w stan hibernacji. By zapewnić dogodne warunki do rozrodu płazów, w razie potrzeby poziom wody w płytkim zbiorniku jest uzupełniany z miejskiej sieci wodociągowej.

Poza tym obecność zbiornika wodnego przyciąga m.in. kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos). Ponadto gęste zadrzewienie, zwłaszcza w górnej części Parku, stanowi schronienie dla wielu innych ptaków, w tym:

• wróbli zwyczajnych (Passer domesticus),
• kawek zwyczajnych (Corvus monedula),
• szpaków (Sturnus vulgaris).

Atrakcje, sztuka i historia

Główna szeroka alejka wzdłuż ulicy Browarnej, z wydzieloną drogą dla rowerów, pełni funkcję komunikacyjną – wprowadza w przestrzeń parkową lub stanowi trasę przejścia w dalsze rejony Warszawy, np. na Bulwary nad Wisłą. Odgrodzenie promenady żywopłotami i pasem zieleni z rzędem lip zapewnia przyjemny spacer osłonięty od zgiełku ulicznego.

Dalej w głębi Parku teren staje się bardziej falisty. Ze względu na zróżnicowane ukształtowanie terenu ścieżki poprzecinane są pojedynczymi schodkami, niemniej znajdują się tu też trasy spacerowe bez stopni, umożliwiające poruszanie się np. z wózkiem dziecięcym.

U podnóża wiaduktu Markiewicza, od strony ul. Browarnej, usytuowany jest kameralny plac zabaw dla dzieci, ogrodzony wysokim żywopłotem. Do górnej części Parku, bardziej intymnej i ukrytej, prowadzą wąskie strome schody, rozpoczynające swój bieg w okolicach wiaduktu. Wspinaczkę wynagradza piękny widok na Park i otoczenie. Wkraczając dalej na jedną ze ścieżek okalających skarpę, znikamy na moment z tętniącej życiem stolicy, otoczeni zielenią i śpiewem ptaków. Jesienią między drzewami można stąd dostrzec panoramę budynków prawobrzeżnej Warszawy.

Odpoczynek w części spacerowej Parku zapewniają pojedyncze drewniane ławki, porozstawiane wzdłuż alejek, często pod drzewami. Na terenie parku znajdują się także półkoliste „ławki obywatelskie” (realizacja w ramach budżetu obywatelskiego). Przy ścieżkach w części górnej – elementów wyposażenia brak. Wynika to ze względów praktycznych, gdyż teren na skarpie jest trudniej dostępny, także pod względem utrzymania.

Po zmroku teren parkowy oświetlony jest wysokimi lampami. Ciepła barwa światła kulistych lamp sprawia, że wieczorem Park Kazimierzowski staje się przytulny i romantyczny.

Ze względu na obecny stan infrastruktury, park wymaga kompleksowych prac modernizacyjnych, zarówno w zakresie nawierzchni, elementów wodnych, jak i wyposażenia. Obecne analizowane są możliwości przeprowadzenia modernizacji i rewaloryzacji tego terenu.

Miejsca pamięci

Warto wspiąć się na górną część Parku, by na końcu ścieżki wyprowadzającej na ul. Oboźną zobaczyć mural projektu Mikołaja Olizara-Zakrzewskiego, wykonany na murach budynków uniwersyteckich w 2022 r. przez zespół artystów takie.pany. Upamiętnia on próbę odbicia uczelni przez Grupę Bojową „Krybar” w trakcie Powstania Warszawskiego 1 sierpnia 1944 r.

W części dolnej znajduje się Pomnik Nauczycieli Tajnego Nauczania, upamiętniający blisko 10 tysięcy nauczycieli, bohatersko tworzących konspiracyjny system nauczania, którzy zginęli podczas okupacji w latach 1939–1945. Pomysłodawcą monumentu autorstwa Antoniny Wysockiej-Jończak był Jerzy Szczurowski, syn jednej z nauczycielek Tajnej Organizacji Nauczycielskiej.

W Parku Kazimierzowskim upamiętniony został także ksiądz Bronek Bozowski, „biedaczyna z Warszawy” – znany z serdeczności, dobroci i szczególnego przestrzegania ubóstwa. Jego imię nosi jedna ze ścieżek parkowych, prowadząca na wiadukt ul. Karowej, skąd 300 m dalej dochodzi się na skwer im. ks. Jana Twardowskiego przy kościele Sióstr Wizytek, gdzie ksiądz służył po wojnie.

Historia parku

Zwierzyniec zamkowy

Tereny obecnego Parku Kazimierzowskiego w XVII w. były częścią założenia pałacowo-ogrodowego Villa Regia, należącego do królów polskich – Zygmunta III Wazy, później Władysława IV i Jana Kazimierza. Pałac początkowo drewniany, za czasów panowania Jana Kazimierza został przebudowany na murowany w stylu barokowym, otoczony ogrodem zamkowym. To właśnie jemu Pałac, a później też Park zawdzięczają swoją obecną nazwę. Za projekt założenia odpowiedzialny był Tytus Livius Boratini.

Układ dworu odzwierciedlał typowy model włoskiej willi – z usytuowaniem pałacu pomiędzy ozdobnym ogrodem, pełnym fontann, grot i rzeźb ogrodowych (obecnie tereny kampusu UW), a położonym z tyłu niewielkim ogrodem użytkowym ze zwierzyńcem na zboczach skarpy i poniżej (dzisiejszy Park Kazimierzowski). Tereny wokół zajmowały stajnie i psiarnie. W granicach zwierzyńca znajdowały się dwa stawy, po których pływały łabędzie, żurawie i dzikie gęsi. Występowało tu także gęste zadrzewienie zamieszkiwane przez jelenie.

Koszary i Szkoła Rycerska

Po śmierci Jana Kazimierza letni dwór popada w ruinę. August II Mocny przejmując rezydencję planował wielką odbudowę założenia, włączając w to przeobrażenie zwierzyńca w niezwykle ozdobny ogród tarasowy, jednak plan zrealizowano tylko częściowo. Jedynie założono bezpośrednio przy Pałacu partery ogrodowe, czyli ozdobne geometryczne kompozycje z kwiatów na kwaterach trawnikowych, oraz zbudowano poniżej skarpy ozdobną sadzawkę (obecnie teren zabudowany).

W następnych latach przed Pałacem wzniesiono pawilony koszarowe, zaś ogród ograniczono do niewielkiego parteru kwiatowego na tarasie za Pałacem. W latach 1765–1794 w Pałacu Kazimierzowskim powstała Szkoła Rycerska, której wychowankiem był m.in. Tadeusz Kościuszko. Tereny dzisiejszego Parku pozostawały przez lata niezagospodarowane – z nieregularnym układem cieków, stawów i mokradeł zasilanych ze źródeł podskarpowych.

Ogród botaniczny i farmakognostyczny

Sytuacja zmieniła się dopiero w czasach Księstwa Warszawskiego, kiedy w 1811 r. na terenach pod skarpą w części północnej założono ogród botaniczny, działający przy otworzonej w 1809 r. Szkole Medycznej. W drugiej połowie XIX w. za Pałacem do granicy skarpy posadzono także grupy drzew, natomiast w części podskarpowej poprowadzono równolegle do skarpy ścieżki o łagodnych łukach, obsadzając je nieregularnymi grupami drzew.

W okresie międzywojennym w miejscu ogrodu botanicznego funkcjonował ogród farmakognostyczny prowadzony przez Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego, w którym uprawiano lecznicze gatunki roślin.

Ochrona konserwatorska

Wojewódzki rejestr zabytków (pozostałości ogrodu na skarpie obecny Park Kazimierzowski razem z Pałacem Kazimierzowskim, obecną siedzibą rektoratu i dziekanatów Uniwersytetu Warszawskiego oraz zespołem Uniwersytetu Warszawskiego, wpis nr 1244-A z dn. 24.07.1984 r.); gminna ewidencja zabytków (Park Kazimierzowski, wpis z dn. 1.01.1979 r.); strefa buforowa historycznego centrum Warszawy (wpis na listę światowego dziedzictwa UNESCO z dn. 1.01.1980 r.); Pomnik historii „Warszawa – historyczny zespół miasta z traktem królewskim i Wilanowem” (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994 r.)