SZUKAJ
Link skopiowany
Park im. Stefana Żeromskiego – zielona forteca i dziewczyna z dzbanem. Park Żeromskiego to miejsce uwielbiane przez mieszkańców Żoliborza. Park o charakterystycznym ukształtowaniu terenu zapewnia dogodną przestrzeń do swobodnych spacerów i relaksu wśród licznej zieleni. Bogaty w atrakcje plac zabaw jest chętnie odwiedzany przez rodziny z dziećmi. Na wejściu do zielonej oazy przechodniów wita słynna Alina – rzeźba dziewczyny zwieńczająca parkową fontannę, która stała się nieoficjalnym symbolem Żoliborza, jej replika stoi nawet w Urzędzie Dzielnicy.
Rewaloryzację Parku dotychczas przeprowadzano dwukrotnie. W latach 2003–2005, na podstawie projektu Marka Szeniawskiego i Wojciecha Trzópka, dokonano m.in. wymiany nawierzchni i elementów wyposażenia parkowego, wykonano nowe nasadzenia roślinne w układach swobodnych i zgeometryzowanych oraz wybudowano duży plac zabaw. Układ przestrzenny założenia pozostał w dużym stopniu niezmieniony. Z kolei w latach 2018–2020 uzupełniono szatę roślinną – posadzono wówczas łącznie ponad 41 tys. sztuk nowych roślin (wielogatunkowych krzewów, pnączy, roślin okrywowych i drzew).
W latach 2007–2011 także okrągła budowla fortu, wokół której rozciąga się Park Żeromskiego, została gruntownie odrestaurowana i zaadaptowana na potrzeby pełnienia funkcji placówki kultury. Obecnie mieści się w niej m.in. Żoliborski Dom Kultury. Z kolei w budynkach dawnej prochowni prowadzona jest działalność kulturalna i gastronomiczna.
Z perspektywy urbanistycznej Park Żeromskiego stanowi jeden z centralnych elementów przestrzennych wielkiego planu podziału i zabudowy Żoliborza z 1925 r., mającego uczynić tę dzielnicę nową reprezentacyjną częścią stolicy. Założony na terenie Fortu Sokolnickiego, jednocześnie znajduje się na końcu dawnego Traktu Marymonckiego – głównej arterii komunikacyjnej pochodzącej jeszcze z XVII w., kończącej się dokładnie w miejscu dzisiejszego głównego wejścia do Parku, zaakcentowanego ozdobnym parterem ogrodowym. Wszystko to sprawia, że Park Żeromskiego należy postrzegać jako obiekt ogrodowy o wysokiej randze, na równi z reprezentacyjną zabudową architektoniczną.
Układ kompozycyjny samego Parku oparto na zachowanych fragmentach fortyfikacji Cytadeli Warszawskiej. Na planie powierzchnia parkowa kształtem zbliżona jest do równoramiennego trójkąta. Wyróżniającym się elementem są wały forteczne, przebiegające krzywoliniowo niemal przez środek Parku, które dzielą przestrzeń na dwie części: wewnętrzną, skupioną wokół ceglanej rotundy, oraz zewnętrzną, sąsiadującą bezpośrednio z miejskim układem komunikacyjnym. Zachowanie wałów i ich integralne wkomponowanie w przestrzeń parkową w czasach budowy Parku uważano za bardzo nowatorskie rozwiązanie.
Kształt murów dawnej budowli obronnej podkreślony jest rzędowym kolistym nasadzeniem drzew (głogów) oraz różanką, czyli rozciągającym się wokół dekoracyjnym ogródkiem różanym, będącym typowym atrybutem parków z początku XX w. Natomiast koronę wałów obsadzono aleją lip, na którą prowadzą szerokie betonowe schody. U podnóża wałów układ roślinności ma charakter bardziej swobodny, ale nieprzypadkowy – głównie rosną tu grupy drzew, tworząc okna widokowe, szczególnie atrakcyjne ze wzniesienia. Jedyny element formalny założenia stanowi reprezentacyjny kolisty parter ogrodowy otaczający fontannę z rzeźbą „Dziewczyna z dzbanem”, usytuowany przed głównym wejściem do Parku od Pl. Wilsona. Wokół całego Parku, wzdłuż jego granicy, biegnie obwodowa aleja spacerowa, obsadzona klonami srebrzystymi, która zamyka kompozycyjnie całość założenia.
Rabaty różane wokół Fortu Sokolnickiego.
Park Żeromskiego zlokalizowany jest bezpośrednio przy placu Wilsona. Z dwóch stron otaczają go główne ulice przelotowe dzielnicy – Mickiewicza z torowiskiem tramwajowym i Krasińskiego. Od południa znajduje się zabudowa blokowa, od wschodu – prywatne ogródki domków szeregowych. Są tu także szkoła podstawowa i pojedyncze budynki usługowe. Park stanowi dość duży teren zieleni, który skutecznie równoważy uciążliwość rozbudowanego tutaj miejskiego układu ulicznego. Sercem założenia jest okrągła budowla Fortu Sokolnickiego – odrestaurowana dawna baszta obronna „Luneta Sergij” – to wokół niej rozciągają się tereny parkowe.
Park jest ogrodzony, ale dostępny dla mieszkańców przez całą dobę. Główne wejście znajduje się od strony placu Wilsona, wprost na ozdobny parter ogrodowy z fontanną pośrodku. Od arterii komunikacyjnej odgrodzony jest szerokim pasem zieleni ulicznej, na który składają się przedzielone chodnikiem kwatery z trawnikiem i drzewami. Bezpośrednie wejścia do Parku są jeszcze od ul. Mierosławskiego oraz z drugiej strony, przy zjeździe z ul. Krasińskiego na Czarnieckiego. Na teren parkowy można także wejść od strony budynku Fortu Sokolnickiego, do którego dojazd prowadzi nieco dalej, od ul. Czarnieckiego.
Cechą charakterystyczną Parku jest pagórkowate ukształtowanie terenu, wynikające bezpośrednio z jego fortyfikacyjnej przeszłości. Największe wzniesienie o wysokości ok. 7 m znajduje się w centralnej części Parku, skąd dalej teren opada równomiernie po obu stronach. Budowlę Fortu otacza częściowo zasypana i zaadaptowana dawna sucha fosa.
Elementy wodne w Parku stanowią fontanna, zlokalizowana centralnie na wejściu do Parku, przyozdobiona rzeźbą dziewczyny z dzbanem i otoczona ozdobnymi rabatami oraz historyczne poidełko znajdujące się w okolicach placu zabaw. Wodopój o modernistycznej formie, wykonany z bloków granitowych, został zaprojektowany przed wojną przez Stanisława Bukowińskiego i w 2022 r. został zrekonstruowany w ramach budżetu obywatelskiego. Pierwotnie powstał on z okazji ówczesnego 50-lecia istnienia wodociągów warszawskich. Zakątek w którym znajduje się poidełko nazwany jest „kącikiem zakochanych”.
W zadrzewieniu Parku dominują gatunki liściaste. Charakterystyczny element stanowią aleje: obwodowa z klonów srebrzystych (Acer saccharinum) oraz prowadzące po koronie wału – ze szpalerami mieszańcowych gatunków lip (Tilia sp.). Klony srebrzyste otaczają także fontannę. Z kolei wokół rotundy Fortu posadzono szpaler z głogu pośredniego (Crataegus ×media) ‘Paul’s Scarlet’ o pełnych różowych kwiatach, pojawiających się na przełomie maja i czerwca. Na szczególną uwagę zasługuje rozłożysty okaz lipy szerokolistnej (Tilia platyphyllos) ‘Vitifolia’ rosnący nieopodal placu zabaw.
Zbocza wałów to miejsca obsadzone głównie drzewami iglastymi. Zobaczymy tu gatunki takie jak:
W Parku podziwiać można też liczne efektownie kwitnące krzewy. Są to m.in.:
Pozostałe gatunki krzewów to:
Krzewy posadzone są w malowniczych kompozycjach głównie wzdłuż ogrodzenia Parku, gdzie tworzą nasadzenia izolacyjne, ale też w jego górnej części oraz przy placu zabaw. Natomiast cisy wykorzystane są przede wszystkim w formie niskich żywopłotów. Na szczególną uwagę zasługuje też znajdująca się w dolnej części Parku kompozycja utworzona z kilku odmian różnobarwnych różaneczników i azalii.
Gatunki roślin okrywowych, które rosną na skarpie wału jako jej umocnienie, to:
Z kolei byliny występujące w runie parkowym oraz na rabatach przy placu zabaw to głównie:
Ozdobny parter ogrodowy otaczający fontannę tworzą cztery kwatery na planie koła, w których niskie żywopłoty z ligustru stanowią ramy dla rabat różanych. Pomiędzy krzewami róż, w każdej kwaterze, posadzono po dwie róże pienne (tzw. sztamowe). Każdą część parteru zdobią także okazałe półkuliste topiary z cisu. Róże posadzono również na rabacie zdobiącej tablicę pamiątkową, której towarzyszy nieduży trejaż z różami pnącymi.
Obecność starodrzewu i urozmaiconych nasadzeń krzewów sprzyja obecności licznych ptaków, związanych ze środowiskiem leśnym i parkowym. Są tu:
Ssaki reprezentowane są przez:
Inwentaryzacja chiropterologiczna wykonana w 2023 r. wykazała obecność dwóch gatunków nietoperzy:
Rozbudowany układ ścieżek na pagórkowatym terenie zapewnia dogodną przestrzeń do swobodnych spacerów. Alejki mają zróżnicowaną nawierzchnię – główna część jest utwardzona, gruntowa, natomiast po bokach ułożone zostały pasy z kostki betonowej. To udany kompromis pomiędzy rozwiązaniami ekologicznymi a różnymi potrzebami użytkowników. Cały teren oświetlony jest przez sieć rozmieszczonych równomiernie latarni parkowych. Drewniane ławki na żeliwnych nogach, licznie rozstawione wzdłuż ścieżek, zapewniają dogodne miejsca odpoczynku. Tereny zieleni od alejek odgradza niskie ozdobne żeliwne ogrodzenie. Godny polecenia jest urokliwy taras na górce, gdzie w zaciszu można się zrelaksować na ławeczce w otoczeniu bujnej zieleni.
Park zachęca do odwiedzania zarówno osoby poszukujące odpoczynku wśród zieleni, jak i chcących spędzić czas aktywnie – rodzinnie, korzystając z oferty kulturalnej i rozrywkowej.
Kawiarnia urządzona w dawnej prochowni stanowi ważne miejsce w życiu towarzyskim mieszkańców Żoliborza i jest także przestrzenią różnorodnych plenerowych wydarzeń. Zieleń stanowi doskonałe tło działań kulturalnych i artystycznych, które zadomowiły się w odrestaurowanym Forcie Sokolnickiego, który pod koniec 2022 r. stał się siedzibą nowo powstałego Żoliborskiego Domu Kultury.
Rodziny z dziećmi chętnie odwiedzają bogaty w atrakcje plac zabaw, znajdujący się w południowej części Parku. Przestrzeń do zabawy dla dzieci jest doskonale wpisana przestrzennie w układ kompozycyjny całego założenia. Otoczona drzewami i zielenią niską, oferuje szeroki wachlarz atrakcji. Zróżnicowane nawierzchnie, kładka oraz przewaga materiałów naturalnych (drewno) zapewniają spójność stylistyczną z historycznym Parkiem.
Oryginalnym elementem Parku Żeromskiego jest rzeźba dziewczyny z dzbanem dłuta Henryka Kuny z 1936 r., będąca zwieńczeniem parkowej fontanny. Figura nawiązywać miała do „Balladyny” z dramatu Juliusza Słowackiego. W 1989 r. wpisano ją do rejestru zabytków, zaś rok później została skradziona przez nieznanych sprawców. Szczęśliwie odnaleziona zakopana na terenach pobliskiej Olszynki Grochowskiej, została odrestaurowana i stoi w Parku do dzisiaj, niezmiennie ciesząc się sympatią żoliborzan. Nazywana od niepamiętnych czasów „Aliną” jest symbolem Żoliborza – od 2000 r. widnieje jako znak graficzny Biblioteki Żoliborskiej oraz funkcjonuje jako nieformalne logo Urzędu Dzielnicy.
Parkowa fontanna z rzeźbą dziewczyny z dzbanem dłuta Henryka Kuny.
W obrębie Parku znajdziemy trzy głazy narzutowe, upamiętniające poszczególne rocznice odzyskania niepodległości. Znajduje się tu także głaz poświęcony pamięci Jacka Kuronia.
Zanim powstał tu Park Żeromskiego, w 1833 r. część okolicznych terenów Żoliborza została zburzona z rozkazu cara Mikołaja I pod budowę Cytadeli Warszawskiej – centralnego elementu zespołu obronnego Twierdzy Warszawa. W 1851 r. powstał tutaj Fort Siergieja (w 1921 r. przechrzczony na Fort Sokolnickiego) – ceglano-ziemna fortyfikacja z suchą fosą będąca jednym z sześciu obiektów wewnętrznego opierścienia obronnego Cytadeli. Po ogłoszonej w 1909 r. decyzji o generalnej likwidacji Twierdzy Warszawa Fort przestał pełnić swoje funkcje obronne.
Przemianę pozostałości pofortecznych w park dzielnicowy zainicjowało Towarzystwo Przyjaciół Żoliborza. Środki na przedsięwzięcie pozyskano z budżetu państwa, zatrudniając przy budowie ok. 600 bezrobotnych osób, tym samym przyczyniając się do zmniejszenia panującego wówczas bezrobocia. Park powstał w latach 1925–1932 i został otwarty dla publiczności w setną rocznicę rozpoczęcia budowy Cytadeli. Projekt zagospodarowania terenu opracowali Leon Danielewicz i Stanisław Zadora-Życieński. W kompozycji przestrzennej Parku wykorzystano wały i fosy dawnych fortyfikacji. Oprócz alei spacerowych i trawników urządzono place do zabaw dziecięcych i korty tenisowe.
Warto podkreślić, że budowa Parku Żeromskiego stanowiła także spełnienie postulatów międzywojennych projektantów i urbanistów, by z pozostałości po Twierdzy Warszawa tworzyć parki miejskie, które będą ozdobą nowych ulic, funkcjonując jednocześnie jako „zielone płuca” miasta.
W czasie Powstania Warszawskiego w Forcie mieścił się szpital, zaś na terenie Parku chowano poległych. Tereny parkowe uległy wówczas częściowemu zniszczeniu. Odbudowę przeprowadzono w latach 1980–1981, wg projektu Aleksandra Habra. Zlikwidowano duże boisko trawiaste znajdujące się w miejscu dzisiejszego placu zabaw oraz rozbudowano w tej części układ ścieżek. Pierwotna kompozycja Parku z okresu międzywojennego pozostała jednak zachowana.
Wojewódzki rejestr zabytków (Park im. Stefana Żeromskiego, wpis nr A-1578 z dn. 1.07.2020 r., oraz Żoliborz Historyczny, wpis nr 994A z dn. 30.09.1980 r.); gminna ewidencja zabytków (park, wpis z dn. 1.01.1987 r.). Ochroną konserwatorską objęte są także Fort Sokolnickiego i wieża artyleryjska.
Nazwa: Park im. Stefana Żeromskiego
Lokalizacja: Stary Żoliborz – dzielnica Żoliborz; zobacz na mapie
Godziny otwarcia: całodobowy
Powierzchnia: 4,7 ha
Styl: dawna fortyfikacja przekształcona w park modernistyczny
Okres powstania: 1925–1932
Ochrona konserwatorska: tak
