SZUKAJ
Link skopiowany
Park im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego – od skarpy do Wisły. Park zaskakuje różnorodnością. Oferuje mnóstwo możliwości spędzania czasu, a jego wygląd mocno się zmienia w zależności od części, po której spacerujemy. Zaprojektowany jako masowe tereny wypoczynkowe, dzisiaj pełni funkcję zielonego łącznika między zabudowanym ścisłym centrum miasta a nadwiślańskim bulwarem. Mimo że finalnie nie został w całości zrealizowany ze względu na postępującą zabudowę, jego rozpięcie przestrzenne nadal zdumiewa. Stojąc u szczytu charakterystycznych schodów, ma się wrażenie, że park nie ma końca i ciągnie się aż po horyzont.
W 2019 roku Park Rydza-Śmigłego został poddany renowacji. Prace objęły m.in. remont zespołu fontann w alei A. Bobkowskiego, schodów przy ulicach Górnośląskiej i Prusa oraz barierek ochronnych znajdujących się na tarasie widokowym. Wyremontowana została także cała aleja Zgrupowania AK „Kryska” w zakresie wymiany nawierzchni na dostosowaną do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Oczyszczono również parkowe rzeźby. W latach 2023-2024 wymieniono kosze oraz wyremontowano fragmenty alei w dolnej części Parku – w rejonie alei ks. J. Stanka i al. Zgrupowania AK „Kryska”.
Układ kompozycyjny
Obecnie główne założenia oryginalnej kompozycji są zachowane, tylko zmienił się ich wystrój przestrzenny. Układ kompozycyjny Parku Rydza-Śmigłego jest w całości podporządkowany głównej osi biegnącej centralnie przez środek założenia, zaczynając od szczytu skarpy warszawskiej, przez tarasy widokowe i monumentalne schody, a kończąc w pobliżu brzegu Wisły. Funkcjonalnie Park podzielony jest ulicami Rozbrat i Czerniakowską na trzy, poprzecznie usytuowane części:
W układzie kompozycyjnym całości założenia wyróżniamy oś centralną – promenadę spacerową, łączącą wszystkie fragmenty Parku, oraz oś poprzeczną biegnącą wzdłuż ul. Rozbrat.
Najbardziej podkreślony jest odcinek głównej promenady w części Parku położonej najbliżej Wisły. Charakteryzuje się rytmicznymi podziałami. Ma kształt wydłużonego prostokąta, akcentowanego regularnym obsadzeniem drzew oraz rozmieszczonymi symetrycznie pasami trawników i kwietników.
Rytmiczność i regularność zastosowana jest fragmentarycznie również w kompozycji osi poprzecznej, którą stanowi parkowa al. Bobkowskiego. Od strony ul. Książęcej przebiega wśród zwartych nasadzeń drzew iglastych. Natomiast na wysokości ul. Szarej pośrodku alei umiejscowiony jest, nieczynny już, okrągły basen z fontanną, od którego następuje zmiana układu kompozycyjnego na bardziej regularny. Uzyskano to dzięki ustawieniu w jednej linii kolejnych kwadratowych, małych basenów z wodą. Aleję zamykają wydłużony basen z fontannami, okrągła fontanna oraz schody wychodzące na ul. Górnośląską. W tej części w planie przestrzennym roślinności dominują zwarte nasadzenia, które tworzą masywy różnogatunkowych drzew i krzewów.
Widok z góry na oś główną i pomnik Chwała Saperom.
Park im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego to jeden z największych warszawskich parków. Przestrzennie wpisany jest w tarasowy układ skarpy wiślanej i nadrzeczny obszar Powiśla. Wpływa to bezpośrednio na jego charakterystyczne zróżnicowanie rzeźby terenu. W części górnej teren naturalnie jest górzysty i odznacza się dużym spadkiem. Różnica wysokości wynosi tu ok. 10 m. W centrum założenia tego fragmentu skarpę przecinają charakterystyczne szerokie schody z tarasami widokowymi. To jeden z elementów, z którym powszechnie kojarzony jest Park Rydza-Śmigłego. Pozostałe dwie części mają już teren płaski, bez wzniesień i pagórków widokowych.
Niewątpliwie największą atrakcją Parku Rydza-Śmigłego są fontanny, których jest tutaj wyjątkowo dużo. Najbardziej lubiana wśród mieszkańców jest okrągła Fontanna Kolorowa – usytuowana na niższym tarasie w osi schodów, świetnie wyeksponowana i efektownie podświetlona wieczorem. Wrażenie robi także zbiór wodotrysków usytuowanych w jednym szeregu pośrodku al. Bobkowskiego w okolicach skrzyżowania ulic Górnośląskiej i Rozbrat. Jeszcze cztery fontanny znajdziemy w dolnej części parkowej, gdzie zdobią i akcentują geometryczne podziały kompozycyjne. W okolicy Pałacyku Branickich mieści się także dawne źródełko wody w kamiennej oprawie, dzisiaj już nieużytkowane.
Ten rozległy Park zajmuje znaczną część śródmiejskiej skarpy wiślanej i stanowi istotny krajobrazowy łącznik między zurbanizowanym centrum miasta a nadrzecznym bulwarem. Jego zewnętrzne granice wyznaczają ulice Książęca, Górnośląska i Solec, zaś ulice Rozbrat i Czerniakowska przecinają tereny parkowe w poprzek, dzieląc całe założenie na trzy części. Jego nieregularny kształt na planie wynika z przesuniętych w głąb parceli zróżnicowanej zabudowy, szczególnie w części środkowej, gdzie budynki zlokalizowane po prawej stronie głównej alei wyróżniają się krajobrazowo. Jednym z nich jest zabytkowy modernistyczny pawilon ozdobiony kamiennymi mozaikami. W północnym rejonie na skarpie, znajdziemy dwie historycznie ważne budowle – Pałacyk Branickich i willę masońską, których początki pamiętają czasy XVIII-wiecznego Parku „Na Górze”.
Oprócz wymienionych wcześniej ulic do Parku prowadzą także mniejsze uliczki biegnące pomiędzy sąsiadującymi budynkami. Obszar parkowy nie jest ogrodzony, ale miejscami od przylegających ulic oddziela go niski betonowy murek. Nad biegnącą wąwozem ul. Książęcą przerzucona jest także kładka piesza prowadząca do części parkowej leżącej po drugiej stronie ulicy – terenu historycznego Parku Na Książęcem , który dziś traktuje się jako część Parku Rydza-Śmigłego.
W bezpośrednim sąsiedztwie Parku – na terenie zieleńca przy ul. Szarej urządzony jest wybieg dla psów.
Park Rydza-Śmigłego podzielony jest przestrzennie na trzy części, w których – oprócz odmiennego ukształtowania terenu i sposobu zagospodarowania – zróżnicowane są także występujące tam układy nasadzeń roślinnych.
W górnej części Parku dominują drzewa liściaste, ale jest tu także sporo gatunków i okazów roślin iglastych. Z drzew liściastych spotkamy tu przede wszystkim takie gatunki jak:
Natomiast występujące w tej części gatunki drzew i krzewów iglastych to:
Świerki i żywotniki zobaczymy przy al. Bobkowskiego, gdzie rosną w szpalerach, tworząc zieloną oprawę dla zespołu podświetlanych fontann.
Ponadto w bogatym zadrzewieniu znajdziemy także takie rarytasy dendrologiczne jak:
Rośnie tutaj także pomnik przyrody – dorodna lipa drobnolistna (Tilia cordata).
W środkowej części Parku występują głównie lipy, klony i jesiony. Znajdziemy też pojedyncze topole, jarzęby, graby oraz dęby. Główną aleję obsadzono lipami: drobnolistną i krymską. Z gatunków iglastych rosną tutaj:
W dolnej części Parku, podobnie jak w centralnej, lipy tworzą szpalery wzdłuż alejek. Służą też jako ramy roślinne dla geometrycznych elementów układu kompozycyjnego. Poza tym z gatunków liściastych licznie spotkamy w tej części także klony (głównie klony pospolite), buki pospolite (Fagus sylvatica) i jesiony. Natomiast występujące tu gatunki iglaste to pojedyncze żywotniki, świerki, modrzewie i cisy. Szczególnie interesujący pokrój mają modrzewie rosnące obustronnie wzdłuż al. ks. Stanka. Ten fragment Parku charakteryzuje się rytmicznymi podziałami, które podkreślają symetrycznie posadzone drzewa, prostokątne trawniki i rabaty kwiatowe. Wiosną na rabatach można podziwiać m.in. różnokolorowe tulipany, latem pojawiają się natomiast efektowne kompozycje z bylin i roślin sezonowych. Rośliny cebulowe i byliny można podziwiać także w innych miejscach Parku, m.in. na rabacie otaczającej zabytkowy zegar słoneczny, usytuowanej na skarpie.
Ponadto zarówno w górnej, jak i dolnej części spotkamy efektownie kwitnące drzewa i krzewy, będące ozdobą Parku wiosną i wczesnym latem. Są to:
Wytchnienie zapewniają liczne stare drzewa.
Pomimo że Park Rydza-Śmigłego jest jednym z najmłodszych w Warszawie, to odznacza się już stosunkowo dużym stopniem zwierzęcej bioróżnorodności. Prowadzone w nim działania w zakresie ochrony przyrody ożywionej mają na celu jej wsparcie i zachowanie.
Obecność licznych zadrzewień i krzewów sprzyja występowaniu w Parku ptaków związanych ze środowiskiem leśno-parkowym, małych ssaków oraz bezkręgowców, które znajdują tutaj bezpieczne schronienie. Z kolei pozostawione pnie martwych drzew stanowią ostoję dla owadów oraz grzybów rozkładających drewno.
Przeprowadzone w latach 2005–2010 badania wykazywały obecność gniazdujących par puszczyka (Strix aluco). Niewykluczone, że sowy te nadal zamieszkują park, gdyż ich populacja na terenie Warszawy jest stabilna. Choć z drugiej strony liczebność wróbli (Passer domesticus) stanowiących główne źródło ich pożywienia uległa znacznej redukcji, zwłaszcza w centralnej części miasta. Nie bez znaczenia jest także ograniczenie dostępności miejsc gniazdowania.
Z kolei przeprowadzone w lipcu i sierpniu 2023 r. badania chiropterologiczne wykazały obecność nietoperzy. Z racji najliczniejszej populacji najpewniej można wieczorową porą natrafić na borowca wielkiego (Nyctalus noctula). Zmienił on swoje zwyczaje i przeszedł z wędrownego trybu życia na osiadły, zimując w dziuplach drzew i budkach znajdujących się w mieście. Podobnie jak pozostałe nietoperze, jest on pod ścisłą ochroną gatunkową. Nie należy ich łapać ani tym bardziej niepokoić podczas zimowego snu. Pamiętajmy, że te latające ssaki nie atakują ludzi, natomiast żywią się owadami, w tym komarami. Dlatego też należy je traktować przede wszystkim jako naszych sprzymierzeńców. Co godne uwagi, miejska populacja nietoperzy stopniowo wzrasta. To jeden z dowodów na skuteczność działań na rzecz ochrony dzikiej przyrody w mieście.
Rozległe tereny parkowe oraz duże zróżnicowanie w ukształtowaniu czynią Park doskonałą przestrzenią do rekreacji i odpoczynku. Park wypełnia gęsta sieć alejek: w niższych fragmentach są to szerokie, proste aleje spacerowe; w części górnej – kręte ścieżki o charakterze bardziej swobodnym. Dla najmłodszych znajdą się także dwa place zabaw.
W różnych częściach usytuowano także siłownie plenerowe. Szczególnie przyjemna jest ta położona kameralnie na wzniesieniu powyżej al. Konwickiego. Widać z niej kolejną parkową atrakcję – skatepark „Jutrzenka” (obiekt sportowy Ośrodka Rozbrat-Jutrzenka Stołecznego Centrum Sportu Aktywna Warszawa).
Poza tym tereny parkowe przecinają główne szlaki rowerowe tej strony Warszawy. W poprzek biegnie „Podskarpowa ścieżka rowerowa”, łącząca Park Rydza-Śmigłego m.in. z innymi parkami – Kazimierzowskim, jadąc na północ i Agrykolą, kierując się na południe. Natomiast przez centrum środkowej i dolnej części Parku poprowadzona jest trasa dla rowerów prowadząca do „Nadwiślańskiej ścieżki rowerowej” po bulwarach wiślanych.
Z kolei do odpoczynku wśród drzew, spokojnej lektury czy niespiesznej kontemplacji przyrody warto wybrać zaciszne miejsce znajdujące się pomiędzy al. ks. J. Tischnera a Kolorową Fontanną, gdzie – w otoczeniu pięknej zieleni – na polanie poustawiane są parkowe ławki i leżaki.
Założeniem Centralnego Parku Kultury, w części którego znajduje się dzisiejszy Park Rydza-Śmigłego, było nie tylko dostarczenie mieszkańcom szerokiego i różnorodnego programu rekreacyjnego, lecz także zapewnienie im swobodnego dostępu do kultury i sztuki. Taką funkcję Park pełni i dzisiaj.
Przy ścieżce otaczającej słoneczną polanę w okolicach al. ks. Tischnera możemy podziwiać „Dziewczynę z gołębiem” dłuta Franciszka Habdasa. Trzymetrowa rzeźba z piaskowca utrzymana jest w nurcie socrealizmu i pochodzi z 1957 r. Kolejną atrakcją jest zegar słoneczny na kamiennym cokole, z tarczą odlaną z metalu. Przypuszcza się, że wykonano go w 1955 r. na otwarcie Centralnego Parku Kultury przez projektantów założenia – Zygmunta Stępińskiego i Alinę Scholtz. Co ciekawe, zegar pokazuje czas słoneczny miejscowy. Aby otrzymać czas urzędowy, należy odjąć odpowiednią liczbę minut, zgodnie z zamieszczoną na tarczy tabelą równania czasu.
Z nowych przedstawień rzeźbiarskich podziwiać tu można „UNITY” autorstwa Jerzego Kenara. Granitowa plecionka o średnicy 11 m i wysokości 1 m jest darem Polonii chicagowskiej dla Warszawy z okazji 50-lecia podpisania umowy partnerskiej pomiędzy Chicago i Warszawą. Została postawiona w 2013 r. na początku al. ks. Stanka, głównej osi widokowej założenia. Charakterystyczny wygląd i lokalizacja rzeźby były szeroko dyskutowane przez warszawiaków.
W ostatnich latach realizowana na terenie parkowym oferta kulturowa była bardzo bogata. Organizowano tu liczne wydarzenia: wystawy, koncerty, recitale, warsztaty, potańcówki, otwarte galerie czy teatr uliczny. Na skarpie w okolicy skateparku znajduje się nawet niewielka scena. Z teatrem związana jest tu także postać Haliny Mikołajskiej – aktorki, reżyserki teatralnej, działaczki opozycyjnej, internowanej w stanie wojennej, której pomnik dłuta Krystyny Fałygi-Solskiej stoi w pobliżu Senatu. Przy rzeźbie postawiono ławki, które zachęcają do odpoczynku i refleksji w jej symbolicznym towarzystwie.
Największe wrażenie w Parku Rydza-Śmigłego bez wątpienia robi imponujących rozmiarów pomnik Chwała Saperom, do którego prowadzi główna aleja całego założenia. Zaprojektowany przez Stanisława Kulona, został odsłonięty w 30. rocznicę zakończenia II wojny światowej. Monumentalna rzeźba przedstawia sapera rozbrajającego minę, otoczonego kręgiem 17-metrowych pylonów, mających symbolizować jej eksplozję. W jego tle migocze nadwiślański krajobraz. Pylony ozdobione są przez płaskorzeźby opisujące ciężką pracę saperów podczas odbudowy kraju. Jest to główna część pomnika – pozostałe dwie znajdują się już poza granicami terenu parkowego. Płyta z przedstawieniem scen współdziałania powstańców i żołnierzy Wojska Polskiego jest umieszczona na ścianie w przejściu podziemnym przez Wisłostradę (po stronie Wisły). Natomiast ostatni element znajduje się bezpośrednio w rzece, przy wejściu do Portu Czerniakowskiego – to wbity w dno Wisły słup żelbetowy, na którym rzeźbiarskie sylwetki trzech żołnierzy wbijają pal, co stanowi nawiązanie do powojennej odbudowy mostów.
We wrześniu 1944 roku okolice ulic Solec, Czerniakowskiej i Wilanowskiej (tzw. Powiśle Czerniakowskie) były miejscem jednych z najbrutalniejszych zbrodni niemieckich w trakcie tłumienia Powstania Warszawskiego. Stąd też Park Rydza-Śmigłego usłany jest miejscami pamięci – pomniki Bohaterów Powstania Warszawskiego znajdziemy:
Na końcu al. Romockiego „Morro”, przy ul. Wilanowskiej, na ścianach budynku znajduje się jeszcze mural z 2013 r., wspominający o dzieciach, które także brały udział w powstaniu warszawskim. W honorowym miejscu najbardziej reprezentacyjnej dolnej części założenia od 2019 r. stoi też pomnik gen. Zbigniewa Ścibora-Rylskiego ps. „Motyl”, dowódcy kompanii w Batalionie „Czata 49” Zgrupowania „Radosław”.
Ponadto większość ścieżek parkowych ma swojego patrona, tzn. została nazwana imieniem wybitnych postaci, które zasłynęły w warszawskiej historii. Znajdziemy tu alejki upamiętniające:
Osią główną całego założenia parkowego, łączącą jednocześnie wszystkie jego fragmenty, jest aleja im. księdza Józefa Stanka ps. „Rudy” – kapelana zgrupowania Armii Krajowej „Kryska”, który we wrześniu 1944 r. przy ul. Solec po torturach został brutalnie zamordowany przez hitlerowców.
W Parku znajdziemy jeszcze jeden pomnik bohatera II wojny światowej – to Ławeczka Jana Nowaka-Jeziorańskiego, spikera powstańczego radia „Błyskawica” i wieloletniego dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Pomnik stoi nieco skryty w alejce parkowej, na granicy dolnego fragmentu Parku, w pobliżu miejsca, gdzie legendarny działacz mieszkał w ostatnich latach swojego życia.
Zabytkowy zegar słoneczny.
Początki historii ogrodowej terenów dzisiejszego Parku Rydza-Śmigłego sięgają II połowy XVIII w., kiedy znajdowały się tu ogrody księcia Kazimierza Poniatowskiego, brata króla Stanisława II Augusta. Był to kompleks parkowy, na który składały się trzy odrębne założenia: „Na Solcu”, „Na Książęcem” oraz „Na Górze”, wszystkie rozplanowane przez wziętego architekta, Szymona Bogumiła Zugę. W miejscu znanego nam dzisiaj Parku mieścił się ogród „Na Górze”, założony na szczycie wysokiej skarpy, oddzielony od pozostałych wąwozem, w którym biegła ulica. Zaprojektowany został w układzie mieszanym, gdzie styl krajobrazowy uzupełniony był elementami geometrycznymi. Zbocze od ul. Książęcej ukształtowano tarasami, całość obsadzono drzewami i krzewami. To w tym okresie zostały wybudowane pierwotne wersje budynków znanych nam dzisiaj jako Pałacyk Branickich i Willa Pniewskiego. Służyły księciu Poniatowskiemu za dom mieszkalny i letni pawilon.
W późniejszym czasie właściciele i użytkownicy posesji wielokrotnie się zmieniali. W latach 1815–1818 posiadłość wydzierżawił restaurator Szymon Chovot, który urządził tu publiczny ogród rozrywkowy z wieloma atrakcjami. Nazwał go Frascati – od włoskiego miasteczka słynącego z ogrodów. Park był chętnie odwiedzany przez warszawiaków, czego ślad znajdziemy w literaturze i piosenkach z tamtego okresu. Dzisiaj pamięć o nim pozostała jedynie w nazwie historycznej tego obszaru oraz jednej z pobliskich ulic.
Historyczne Powiśle, tak jak większa część Warszawy, zostało w znacznym stopniu zniszczone podczas II wojny światowej. W trakcie powojennej odbudowy miasta pojawił się pomysł, by na gruzach dawnej zabudowy Solca utworzyć nowy park publiczny. Razem z nim planowano także scalić rozproszone pozostałości historycznych założeń ogrodowych.
Zbiegło się to z rozwojem, szczególnie w Związku Radzieckim, nowego typu terenów zieleni publicznej – parków ludowych (in. kultury). Przeznaczone dla znacznej liczby ludności miejskiej, miały przede wszystkim zapewniać im przestrzeń do wypoczynku, rekreacji i rozrywki wraz z programem zbiorowej edukacji zarówno kulturowo-oświatowej, jak i społeczno-politycznej.
W 1948 roku zapadła decyzja o budowie Centralnego Parku Kultury i Wypoczynku na Powiślu. Razem z Parkiem Północnym na Marymoncie, Parkiem Praskim, Parkiem Skaryszewskim i ogrodem zoologicznym miał tworzyć Zespół Parków Ludowych w dolinie Wisły. Głównymi projektantami byli: Alina Scholtz, Zygmunt Stępiński i Longin Majdecki. Pomyślany jako „Pałac Kultury na świeżym powietrzu”, swym zasięgiem miał objąć 224 ha (czyli niemal trzykrotną powierzchnię Łazienek Królewskich!). Budowany w latach 1951–1964, finalnie zrealizowany został tylko częściowo, na 94 ha. Główną część Parku udostępniono mieszkańcom już w 1955 r.
W 1992 roku zdecydowano o zmniejszeniu Centralnego Parku Kultury. Tereny dawnego ogrodu księcia Poniatowskiego „Na Książęcem” oddzielono jako odrębny park i nadano mu nazwę historyczną, aczkolwiek jego współczesne ukształtowanie niewiele ma wspólnego z tym XVIII-wiecznym. Pozostałą, znacznie większą część nazwano Parkiem im. marsz. Edwarda Rydza-Śmigłego, by upamiętnić Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych w wojnie obronnej Polski w 1939 r. Pierwotny układ kompozycyjny Parku pozostał zachowany.
Gminna ewidencja zabytków (Centralny Park Kultury i Wypoczynku na Powiślu, wpis z dn. 24.07.2012 r.); Pomnik historii „Warszawa – historyczny zespół miasta z traktem królewskim i Wilanowem” (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994 r.).
Ochroną konserwatorską objęte są także zlokalizowane na terenie Parku budynki, m.in. Pałacyk Branickich i loża masońska-willa Pniewskiego (oba obecnie Muzeum Ziemi PAN), modernistyczny pawilon z kamiennymi mozaikami przy parkowej alei im. ks. J. Stanka oraz założenie urbanistyczne ul. Solec.
Nazwa: Park Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, do 1992 r. Centralny Park Kultury i Wypoczynku „Powiśle” (też: Centralny Park Kultury)
Lokalizacja: Solec/Śródmieście Południowe – dzielnica Śródmieście; zobacz na mapie
Obecnie przyjmuje się, że częścią Parku Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego jest historyczny Park Na Książęcem, znajdujący po północnej stronie ul. Książęcej – w rejonie ul. Kruczkowskiego i wiaduktu mostu Poniatowskiego (al. Jerozolimskich).
Godziny otwarcia: całodobowy
Powierzchnia: 32 ha (razem z Parkiem na Książęcem)
Styl: park ludowy (park kultury)
Okres powstania: 1951–1964
Ochrona konserwatorska: tak
