Udostępnij Link skopiowany

Park gen. Gustawa Orlicz-Dreszera – elegancka wizytówka przedwojennej Warszawy. Niewielki park spacerowo-wypoczynkowy położony na Górnym Mokotowie. Elegancki i dostojny, ujęty w symetryczny układ kompozycyjny, dobrze oddaje czar przedwojennej Warszawy. Miejsce z bolesną historią, będące świadkiem heroizmu powstańców, dzisiaj stanowi ważny element w życiu towarzyskim lokalnej społeczności. Wiosną rozbrzmiewa tu śpiew ptaków, a latem również muzyka z koncertów plenerowych.

Teren parku

Przedwojenna elegancja we współczesnej odsłonie

Obecny wygląd Park zawdzięcza gruntownej rewitalizacji, przeprowadzonej w 2007 r. wg projektu J. Zemły i T. Zwiecha. Zachowując historyczną kompozycję Parku, tj. symetryczny układ oparty na osi głównej i trzech wnętrzach parkowych, wprowadzono nowe funkcje i zmieniono nieco ich przestrzenny wystrój. Wnętrza parkowe odróżnimy poprzez ich wyraźne wydzielenie kompozycyjne przy użyciu barier architektonicznych lub odpowiednim rozmieszczeniu roślinności oraz przez zmianę charakteru i nastroju, przykładowo z reprezentacyjnej w bardziej kameralną.

Układ kompozycyjny

Park Dreszera to doskonały przykład stylu modernistycznego w polskiej sztuce ogrodowej z początku XX w. Cechą charakterystyczną jest kontrast mocno zgeometryzowanego rozplanowania przestrzennego z naturalizmem roślinnych elementów. Regularne kształty w Parku nadają mu charakter bardziej formalny i elegancki, podczas gdy dynamiczna, nieformowana roślinność łagodzi w wyrazie i wprowadza lekkość do kompozycji.

Zaprojektowany na planie prostokąta, z główną osią kompozycyjną w postaci alei spacerowej przechodzącej przez całość założenia, składa się z trzech następujących po sobie, symetrycznie rozłożonych wnętrz parkowych. Geometryczne kształty podkreślone są przez układ ścieżek i nasadzenia roślinne. W całym Parku przestrzeń porządkują przede wszystkim nisko strzyżone żywopłoty.

Trzy wnętrza parkowe

Największe wnętrze, zlokalizowane od strony ul. Puławskiej, obwiedzione jest szeroką aleją o zarysie elipsy. Przez jego środek przebiega alejka łącząca naprzeciwległe wejścia boczne do Parku. Przestrzeń między alejami, oprócz drzew, wypełniają połacie reprezentacyjnych trawników.

Część środkowa założona na planie prostokąta jest najbardziej zróżnicowana funkcjonalnie. Po jednej stronie to miejsce zadumy, z centralnie ustawionym pomnikiem w otoczeniu rabat roślinnych, po drugiej – niewielki plac zabaw. Obie strefy wydzielone są wąskim pasem trawników ze szpalerem drzew.

Z kolei obszar parkowy od strony ul. Krasickiego wyróżnia charakter bardziej kameralny. Wnętrze na planie zbliżonym do kwadratu zostało podzielone na regularne prostokąty, w których rosną drzewa i rośliny okrywowe. Oś poprzeczną w tej części założenia wyznaczają trzy wazy umieszczone na postumentach. Obustronnie kończą ją nasadzenia krzewów tworzące półokręgi.

Ukształtowanie terenu i elementy wodne

Osiowy, symetryczny charakter Parku powoduje, że cały jego teren jest płaski, nieznacznie wznoszący się w stronę ul. Krasickiego. Brak tu jakichkolwiek wzniesień czy pagórków. Jedynym elementem wodnym jest fontanna zlokalizowana na głównej osi widokowej w centrum największego wnętrza parkowego.

Otoczenie parku

Park Dreszera otoczony jest główne niską zabudową mieszkalną z okresu międzywojennego. Ruchliwa ul. Puławska oddziela Park od skweru im. Olgi i Andrzeja Małkowskich oraz od terenów zieleni położonych na skarpie wiślanej. Z kolei po drugiej stronie, za ul. Krasickiego i prywatną willą, znajduje się II Ogród Jordanowski, będący niegdyś częścią Parku, obecnie stanowiący tereny rekreacyjno-sportowe dla dzieci i młodzieży. Do Parku prowadzi 6 wejść: 2 główne, leżące na osi założenia – od ulic Krasickiego i Puławskiej – oraz po 2 boczne od ulic Ursynowskiej i Odyńca.

Flora

Większość drzew i krzewów posadzonych przy założeniu Parku uległa zniszczeniu w trakcie walk powstańczych, przetrwały tylko pojedyncze egzemplarze. Obecne zadrzewienie pochodzi więc głównie z okresu odbudowy oraz rewitalizacji.

Spotkamy tu następujące gatunki drzew:

• lipę amerykańską (Tilia americana), odmiana ‘Stellata’,
• kasztanowiec pospolity (Aesculus hippocastanum),
• dąb szypułkowy (Quercus robur), odmiana ‘Fastigiata’,
• daglezję zieloną (Pseudotsuga menziesii),
• świerki (Picea),
• sosny (Pinus ),
• żywotniki (Thuja)

oraz krzewy:

• bukszpan zwyczajny (Buxus sempervirens),
• różaneczniki (Rhododendron),
• mahonię pospolitą (Mahonia aquifolium),
• ognik szkarłatny (Pyracantha coccinea),
• kalinę sztywnolistną (Viburnum rhytidophyllum),
• tawuły (Spiraea),
• śnieguliczkę białą (Symphoricarpos albus),
• jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius),
• bez czarny (Sambucus nigra),
• berberysy (Berberis ),
• cis pospolity (Taxus baccata).

W Parku występują też gatunki zimozielonych bylin i krzewinek okrywowych, m.in.:

• barwinek pospolity (Vinca minor),
• trzmielina Fortune’a (Euonymus fortunei),
• runianka japońska (Pachysandra terminalis),
• bluszcz pospolity (Hedera helix).

Największe wrażenie w Parku robią aleje obsadzone wysokimi szpalerami drzew. Na osi centralnej są to lipy amerykańskie o dużych, jajowatych liściach (do 20 cm długości) i intensywnie pachnących, miododajnych kwiatach. Z kolei wzdłuż alei biegnącej owalnie od ul. Puławskiej rosną kasztanowce, obficie kwitnące wiosną i cieszące kasztanami jesienią.

W Parku zobaczymy również, usytuowane po obu stronach głównej alei, półkoliste kwietniki dekorowane co roku barwnymi roślinami sezonowymi, w niskim obramowaniu z bukszpanów. W bardziej kameralnej części, od strony ul. Krasickiego, uwagę przyciąga skupisko różaneczników o efektownych różnobarwnych kwiatach i wiecznie zielonych liściach. To tutaj odnajdziemy ukryte, intymne zakątki osłonięte od reszty Parku.

Nagromadzenie zimozielonych gatunków roślin sprawia, że Park jest urokliwy i reprezentacyjny również zimą. Zapewniają to zwłaszcza wspomniane wcześniej rododendrony, niskie żywopłoty z bukszpanu, skupiska daglezji w środkowej części oraz bluszcz malowniczo oplatający pnie drzew.

Fauna

Obecność licznych lip i kasztanowców sprawia, że Park stanowi oazę dla ptaków. Skrzydlatą faunę najliczniej reprezentują:

• sikory bogatki (Parus major),
• modraszki (Cyanistes caeruleus),
• gołębie miejskie (Columba livia forma urbana),
• grzywacze (Columba palumbus),
• kawki (Corvus monedula),
• sroki (Pica pica),
• gawrony (Corvus frugilegus),
• szpaki (Sturnus vulgaris),
• kosy (Turdus merula).

Zawieszone budki lęgowe dają większą możliwość odchowania młodych, a liczne owady i inne bezkręgowce stanowią stabilne źródło pożywienia.

Z myślą o dzikich mieszkańcach

W Parku miejscami odnajdziemy leżące spróchniałe kłody (martwe drewno). Są to celowo pozostawione tzw. elementy habitatowe, mające stanowić kryjówki dla dzikiej fauny, która zawędruje do Parku. W pniakach mogą się schronić i zimować pajęczaki oraz inne bezkręgowce, płazy czy gryzonie. Warto zwrócić na nie uwagę – to niepozorne, a bardzo ważne narzędzia ochrony bioróżnorodności i przyrody w mieście. Co ważne, jako że są to elementy naturalne, ich obecność nie wpływa negatywnie na estetykę Parku, a niesie za sobą bezcenne korzyści przyrodnicze. Oprócz budek lęgowych, na drzewach powieszono również niewielkie konstrukcje z naturalnych materiałów, pełniące funkcję hoteli dla owadów.

Atrakcje, sztuka i historia

Relaks wśród drzew

Podział Parku na wyraźne wnętrza ogrodowe wpływa na sposoby spędzania czasu w każdym z nich. Podczas gdy główna część, otoczona aleją kasztanowców, zachęca do niespiesznych spacerów, to we fragmencie z bardziej kameralnymi zakątkami moment odpoczynku zapewnią ławki. Ogromnym atutem jest liczne zadrzewienie, które w upalne dni daje schronienie przed palącym słońcem.

Miejsce odpoczynku zapewniają ławki licznie ulokowane wzdłuż wszystkich alejek spacerowych. Teren jest oświetlony przez regularnie rozstawione lampy parkowe. Wszystkie elementy wyposażenia utrzymane są tu w jednakowej, eleganckiej stylistyce.

Rozśpiewany Park

Śpiew ptaków to nie jedyny, jaki można usłyszeć w Parku Dreszera. Od 2010 roku organizowany jest tu letni cykl koncertów plenerowych „Dreszer Jazz”, znany również jako jazzowa scena muzyczna. Z kolei w sierpniowe i wrześniowe wieczory odbywają się w Parku „Powstańcze Śpiewanki”, w trakcie których rozbrzmiewają utwory skomponowane podczas Powstania Warszawskiego i inne popularne piosenki patriotyczne z tamtych lat. Na wszystkie koncerty wstęp jest bezpłatny.

Miejsca pamięci

Park Dreszera to stały punkt w corocznym planie uroczystych obchodów rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Przed pomnikiem „Mokotów Walczący 1944” wystawiana jest warta honorowa. Po złożeniu kwiatów i zapaleniu zniczy, przy akompaniamencie „Marszu Mokotowa”, z Parku rozpoczyna się podniosły przemarsz ul. Puławską do ul. Dworkowej.

Pomnik – imponujących rozmiarów pęknięty głaz narzutowy, z umieszczoną obok powstańczą kotwicą – upamiętnia heroiczną śmierć powstańców Mokotowa, żołnierzy Armii Krajowej pułku Baszta oraz innych oddziałów V obwodu 10. dywizji im. Macieja Rataja, walczących z Niemcami od 1 sierpnia do 27 września 1944 r. Głaz kształtem przypomina pęknięte serce. To ciemnoróżowy granit rapakiwi, powstały ok. 1,5–1,7 mln lat temu, wydobyty podczas budowy warszawskiego metra, uznany za pomnik przyrody.

Historia parku

Fort M-Cze

Na terenach dzisiejszego Parku Dreszera pod koniec XIX w. mieściły się fortyfikacje obronne Twierdzy Warszawy, założone przez władze carskie. Znajdował się tutaj punkt oporu M-Cze, łączący się dalej z Fortem M („Mokotów”). Był to jednowałowy obiekt otoczony suchym rowem, który po 1909 r. został rozbrojony i zlikwidowany. W przeciwieństwie do Parków Szczubełka czy Żeromskiego, w Parku Dreszera nie ma śladu po dawnych fortyfikacjach. Jedyne wspomnienie po forcie M-Cze można odnaleźć w przebiegu pobliskiej ul. Czeczota.

Międzywojenny rozkwit Mokotowa

W dwudziestoleciu międzywojennym nastąpił intensywny rozwój budownictwa mieszkalnego w Warszawie, który swoim zasięgiem objął również tereny Mokotowa. Podczas gdy wokół powstawały eleganckie wille i luksusowe kamienice, tereny obecnego Parku pozostawały nieużytkiem – początkowo wykorzystywane jako skład materiałów budowlanych, potem służyły za boisko szkolne i miejsce do ćwiczeń. Park założono dopiero w 1938 r., z inicjatywy prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego, na podstawie projektu Zygmunta Hellwiga. Obejmował on większy niż teraz obszar, położony pomiędzy ul. Puławską i al. Niepodległości, o powierzchni 5 ha. Został nazwany imieniem gen. Gustawa Orlicz-Dreszera, który dwa lata wcześniej zginął tragicznie w katastrofie lotniczej. Planowano rozszerzyć Park aż do ul. Wołoskiej, włączając w jego granice tereny ogródków działkowych, ale realizacji planów przeszkodził wybuch II wojny światowej.

Bolesna historia – Mokotów Walczący

W 1944 r. na terenie Parku miały miejsce ciężkie walki powstańcze – barykada przy ul. Odyńca stanowiła główny punkt oporu na Górnym Mokotowie. Większość drzew i krzewów rosnących w Parku została w tamtym czasie wycięta. Po upadku Powstania Warszawskiego teren parkowy stał się jednym z największych prowizorycznych cmentarzy. Jeszcze przez wiele lat po wojnie mieszkańcy omijali Park Dreszera, gdyż bolesne wspomnienia były tutaj wciąż bardzo żywe.

Powojenny Park Mokotowski

Odbudowę Parku przeprowadzono w 1951 r. Ogólny układ kompozycyjny odtworzono zgodnie z pierwowzorem, z tym że w zachodniej części wybudowano Dzielnicowy Zakład Konserwacji Zieleni Miejskiego Przedsiębiorstwa Robót Ogrodniczych, tym samym ograniczając teren Parku do ul. Krasickiego. Od al. Niepodległości natomiast założono ogród jordanowski – według idei Henryka Jordana, zaprojektowany dla dzieci i młodzieży, by móc realizować tam program edukacyjny oparty na ćwiczeniach sportowych, wzbogacany o wątki patriotyczne. Zmianie uległa też nazwa – odtąd, aż do przywrócenia nazwy historycznej w 2012 r., figurował jako Park Mokotowski

Ochrona konserwatorska

Wojewódzki rejestr zabytków (Park Dreszera, nr 1238 z dn. 12.12.1983 r.); gminna ewidencja zabytków (park, wpis z dn. 1.12.1988 r.).