Udostępnij Link skopiowany

Park Arkadia – bezcenne mokradła w sercu miejskiej aglomeracji. Park Arkadia to teren skarpy wiślanej o unikatowych walorach przyrodniczo-krajobrazowych. Dzieląc się na Arkadię Górną i Dolną, zapewnia ogromną różnorodność, której doświadczyć można nie tylko w rzeźbie terenu czy gatunkach roślin, ale także w możliwościach spędzania czasu. To unikalne miejsce, gdzie w bliskim otoczeniu zbiorników wodnych i naturalnych mokradeł możemy skryć się przed zgiełkiem miasta lub oddać aktywnej rekreacji.

Teren parku

Współczesna Arkadia

Park Arkadia, jaki znamy dzisiaj, powstał w latach 1968–1970, wg projektu Longina Majdeckiego. Nowe założenie objęło taras górny, skarpę wiślaną oraz obszar u jej podnóża. W granice Parku wcielono też tereny położone na skarpie na północ od Królikarni oraz znajdujące się u jej stóp stawy, będące niegdyś jej częścią. Zostały zachowane wyraźne powiązania krajobrazowo-przestrzenne obydwu obiektów.

Układ kompozycyjny

Na arkadyjski układ przestrzenny składają się dwie części: górna, położona na koronie skarpy mokotowskiej, oraz dolna – podskarpowa. Kompozycję Arkadii Górnej wyznacza system alejek parkowych skomunikowanych z ul. Puławską i sąsiadującą Królikarnią. Ścieżki poprowadzone są pod okapem zwartego masywu drzew. Występujące tu liczne zadrzewienie rośnie w porządku rytmicznym, podkreślającym przebieg alei, bądź w skupiskach, tworząc gęsty blok zielonego masywu. Przeciwwagę dla wysokiej zwartej zieleni stanowi obszerne wnętrze parkowe – otwarta przestrzeń, na skraju korony skarpy, widokowo i kompozycyjnie powiązana z dolną częścią Parku.

Z kolei układ kompozycyjny Arkadii Dolnej wyznaczony jest przez podłużny staw rozciągający się równolegle do skarpy. Łączy się on z układem dwóch historycznych stawów, w miejscu których nad terenem parkowym góruje na wzniesieniu sylweta pałacu Królikarni, odbijająca się częściowo w tafli wodnej zbiornika. Pałac bywa miejscami widoczny także z innych rejonów Parku, w celowo zaaranżowanych tzw. otwarciach widokowych. Kompozycję tej części Parku uzupełniają dość zwarte nasadzenia drzew, przerywane „oknami” z widokiem na skarpę. Obie części Parku łączą się systemem schodów, prowadzonych po skarpie alei oraz wąwozem będącym jednocześnie granicą Parku.

Elementy wodne i ukształtowanie terenu

Park obejmuje unikatowy fragment skarpy warszawskiej, który nie został przetworzony działalnością ludzką. Różnica w wysokości terenu pomiędzy Arkadią Dolną i Górną wynosi ponad 10 m.

W skarpie występują naturalne źródła i wysięki, zasilające położone niżej zbiorniki wodne. Są tu trzy stawy: Arkadia i Stawy pod Królikarnią oraz Rów Piaseczyński biegnący skrajem Parku, wzdłuż ul. Piaseczyńskiej. Brzegi zbiorników utrzymane są w charakterze zbliżonym do naturalnego, z umocnieniem z kamienia lub drewnianej palisady. Wszystkie trzy stawy są ze sobą połączone hydraulicznie, tworząc skorelowany układ wodny, który zasilany jest przez Rów Piaseczyński oraz wody spływające ze skarpy i pochodzące z wysięków podskarpowych.

Bardzo cennym i rzadkim elementem występującym w część dolnej są też tzw. młaki – zastoiska wody powstające przez wysięki podskarpowe wód gruntowych, na których tworzą się cenne siedliska bagienne.

Otoczenie parku

Park Arkadia dzieli się na dwie części – Arkadię Górną, zlokalizowaną na skarpie wiślanej, oraz Arkadię Dolną, biegnącą u jej podnóża, ograniczoną ul. Piaseczyńską. Tereny parkowe Arkadii otaczają zabytkowe założenie pałacowo-ogrodowe – Królikarnię.

Fragment Arkadii Górnej bezpośrednio przylega do ul. Puławskiej, jednej z głównych, przelotowych oraz najbardziej ruchliwych ulic Warszawy. Dalej, w kierunku północnym, Park oddziela od arterii wysoka zabudowa blokowa, poprzecinana wewnętrzną siatką uliczek. Bezpośrednio na północy znajdują się obiekty sportowe Klubu Sportowego Warszawianka (boiska, korty tenisowe, basen), nie są jednak skomunikowane z Parkiem. Od południa natomiast usytuowana jest luźna zabudowa willowa, a obszar Dolnej Arkadii przylega bezpośrednio do ul. Idzikowskiego.

Do Arkadii Górnej dostaniemy się bezpośrednio z ul. Puławskiej oraz mniejszymi uliczkami, idąc pośród bloków mieszkalnych. Z kolei do Arkadii Dolnej wkroczymy wprost z ul. Piaseczyńskiej i ul. Idzikowskiego. Prowadzi tu także, wzdłuż ogrodzenia Parku Królikarni, stroma ścieżką łącząca przez ul. Zawrat dolną część Parku z ul. Puławską.

Flora

Arkadia zajmuje powierzchnię ok. 14 ha i charakteryzuje się wysokim stopniem bioróżnorodności. Oprócz zieleni parkowej na skarpie i podskarpiu występują zbiorowiska roślinne, które powstały samoistnie. W obszarze źródliskowym rośnie ols z dominującą olszą czarną (Alnus glutinosa), który stanowi zbiorowisko roślinne unikatowe na terenie zurbanizowanym. Wczesną wiosną pod tarasem pałacu można oglądać duże skupisko lepiężnika różowego (Petasites hybridus), zakwitającego przed rozwojem liści. W dolnej części Parku, na terenie młaków, zachował się fragment murawy, na którym występują turzyce (Carex sp.) i sity (Juncus sp.), spotkamy tu także ostrzew spłaszczony (Blysmus compressus) i chronioną rukiew wodną (Nasturtium officinale).

Ogólnie w całym Parku rośnie ponad 3500 drzew liściastych. W Arkadii Górnej dominują klony – pospolity (Acer platanoides), jawor (Acer pseudoplatanus), jesionolistny (Acer negundo), polny (Acer campestre) oraz lipy – najliczniejsza to drobnolistna (Tilia cordata), ale występują tu także lipy krymskie (Tilia euchlora) i szerokolistne (Tilia platyphyllos).  Znajdują się tu także drzewa-pomniki: wiąz polny (Ulmus minor) oraz trzy przedwojenne lipy drobnolistne (Tilia cordata) rosnące w skupisku.

W tej części Parku występują także:

• kasztanowiec pospolity (Aesculus hippocastanum),
• wiąz szypułkowy (Ulmus laevis),
• dąb szypułkowy (Quercus robur),
• jesion wyniosły (Fraxinus excelsior),
• grab pospolity (Carpinus betulus),
• dąb czerwony (Quercus rubra),
• robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia).

Należy przy tym pamiętać, że dąb czerwony i robinię akacjową uznaje się za gatunki inwazyjne.

Z kolei w Arkadii Dolnej na samej skarpie i u jej podnóża rosną najbujniejsze skupiska drzew i krzewów, w których również dominują klony, ale występują tu także takie gatunki jak:

• olsza czarna (Alnus glutinosa),
• leszczyna pospolita (Corylus avellana),
• dereń biały (Cornus alba),
• ligustr pospolity (Ligustrum vulgare),
• jarząb dalekowschodni (Sorbus commixta),
• wiąz szypułkowy (Ulmus laevis), górski (Ulmus glabra), syberyjski (Ulmus pumila).

Liczne są gatunki o dekoracyjnych kwiatach, zdobiące Park wiosną i latem:

• śliwa wiśniowa (Prunus cerasifera) i jej czerwonolistna odmiana Pissardii,
• czeremcha pospolita (Prunus padus),
• głóg (Crataegus),
• bez czarny (Sambucus nigra),
• robinia szczeciniasta (Robinia hispida).

Wzdłuż stawu Arkadia posadzono w malowniczych grupach krzewy ozdobne, wśród których dominują gatunki o dekoracyjnych kwiatach:

• pięciornik krzewiasty (Potentilla fruticosa),
• pigwowiec (Chaenomeles),
• forsycja pośrednia (Forsythia intermedia),
• krzewuszka cudowna (Weigela florida),
• żylistek karbowany (Deutzia crenata),
• tawuły (Spiraea),
• sorbaria jarzębolistna (Sorbaria sorbifolia),
• jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius),
• lilak Meyera (Syringa meyerii).

Nad stawem Arkadia i w jego okolicy zobaczymy też wierzby: białą (Salix alba) i kruchą (Salix fragilis).

W ostatnich latach uzupełnione zostały szpalery lip drobnolistnych w Arkadii Górnej, zaś w Arkadii Dolnej posadzono nowe jesiony wyniosłe, dobrze znoszące wysoką wilgotność gleby, a nad największym stawem dosadzono wierzby białe ‘Britzensis’.

Fauna

Teren warszawskiej Arkadii porośnięty jest w 60% drzewostanem, co sprzyja obecności ptaków. Natomiast silne zróżnicowanie ukształtowania terenu umożliwiło wytworzenie się różnorodnych warunków siedliskowych. Ponadto na mnogość urozmaiconych typów siedlisk wpływają całoroczne zastoiska wody (młaki).

Na podmokłym terenie można spotkać takie płazy jak:

• kumak nizinny (Bombina bombina),
• traszka grzebieniasta (Triturus cristatus),
• ropucha szara (Bufo bufo),
• żaby „zielone” (Rana esculenta complex).

Wszystkie te gatunki podlegają ścisłej ochronie prawnej. Ich liczebność zmniejsza się m.in. z powodu zanikania ekosystemów szuwarowych. Innym, bardzo pospolitym w skali kraju płazem, niezagrożonym wyginięciem, którego można tu spotkać, jest żaba trawna (Rana temporaria). Spotkać ją można w okresie od lutego do listopada. Zimę spędza zakopana w mule, hibernując w większych zgrupowaniach po kilkadziesiąt sztuk.

Sąsiedztwo obszarów trawiastych Parku sprawia, że bogaty jest świat owadów i bezkręgowców, takich jak chrząszcze, pajęczaki, mrówki i owady zapylające. Wzrok przyciągają szczególnie ważki, których formy larwalne rozwijają się w wodzie, zaś dorosłe – tzw. imago – latają nad łąkami, trzymając się jednak blisko zbiorników wodnych.

Park jest również miejscem bytowania kilkudziesięciu gatunków ptaków związanych z ekosystemem zarówno leśnym, jak i typowo wodnym. Z najpowszechniej występujących łatwo natknąć się na kaczkę krzyżówkę (Anas platyrhynchos) i łyski (Fulica atra). Chętnie korzystają z przygotowanych dla nich pływających platform. Rarytasem są rzadko widywane w przestrzeni śródmiejskiej:

• puszczyk zwyczajny (Strix aluco),
• dzięcioł średni (Dendrocoptes medius),
• dzięcioł zielony (Picus viridis).

Wsparcie dla bioróżnorodności

W Parku prowadzone są różne formy działań proprzyrodniczych, sprzyjających parkowej bioróżnorodności. Przykład to pozostawianie dzikich zakątków o ograniczonej ingerencji człowieka oraz nieusuwanie martwego drewna, w tym złamanych konarów i gałęzi, które wpadną do wody, gdzie stanowią miejsce odpoczynku dla ptactwa. Ponadto zarówno w Górnej, jak i Dolnej Arkadii znajdują się gdzieniegdzie specjalnie ułożone warkocze chrustu i ścięte pnie drzew, czyli tzw. elementy habitatowe, zapewniające dodatkowe miejsca kryjówek dla dzikich zwierząt. W pniakach mogą się schronić i zimować pajęczaki czy inne bezkręgowce, płazy oraz gryzonie. Skupiska gałęzi natomiast to schronienie dla myszy polnych i nornic, jeży oraz żab i ślimaków. Szczególnie imponujących rozmiarów kłody znajdziemy przy wejściu od ul. Piaseczyńskiej.

Przyroda, rekreacja i Alejka Pamięci

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy

Park Arkadia od 2006 roku jest w całości objęty prawną formą ochrony przyrody jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy. Chronione są tutaj charakterystyczny krajobraz oraz bogata fauna i flora, niespotykana już w zurbanizowanej części warszawskiego Mokotowa. Park uznaje się za niezwykle cenny element środowiska przyrodniczego, o znaczących dla Warszawy walorach krajobrazowych i ekologicznych.

Przestrzeń do rekreacji

Park Arkadia to nie tylko obszar unikatowych siedlisk przyrodniczych, lecz także przestrzeń do rekreacji i wypoczynku dla warszawiaków. Sąsiadując bezpośrednio z ruchliwą ul. Puławską, stanowi miejsce schronienia od miejskiego zgiełku. Wchodząc do Parku, można zapomnieć, że jest się w centrum wielkiej metropolii. W Górnej Arkadii znajdziemy wiele miejsc z ławkami, do odpoczynku wśród drzew lub na skarpie z widokiem na dziką zieleń Arkadii Dolnej. Bliżej bloków mieszkalnych zlokalizowano wiele elementów do aktywnego spędzania czasu – boisko, strefę Street Workout, plac zabaw dla dzieci, a także stoły do gry w szachy czy ping-ponga. Z kolei fragmenty Parku z regularnie koszonym trawnikiem zachęcają w słoneczne dni do biernego wypoczynku, pikników i opalania się. Także w Dolnej Arkadii usytuowane są strefy dla aktywnych – siłownia plenerowa i drugi plac zabaw.

W Dolnej Arkadii znajduje się także ogród społeczny, powstały w ramach Budżetu Obywatelskiego. Rosną tutaj krzewy i drzewa owocowe – agrest, porzeczki, jabłonie. Tuż obok ogrodu społecznościowego rośne pokaźnych rozmiarów wierzba, która zdaniem mieszkańców spełnia marzenia!

Alejka pamięci

Na skraju Górnej Arkadii, od ul. Puławskiej w głąb Parku wiedzie aleja im. Władysława Giżyckiego – prawnika, filologa, ale przede wszystkim nauczyciela. W okresie międzywojennym, z własnej inicjatywy, zaciągając kredyt u majstra, na terenie obecnej Arkadii Górnej uporządkował on zaniedbany teren parkowy i sad oraz wyremontował znajdujące się tu pawilony z przeznaczeniem na szkołę, którą z sukcesem otworzył w 1920 r. Gimnazjum przy ul. Puławskiej 113, które prowadził, funkcjonowało również w czasie II wojny światowej, w ramach tajnego nauczania. Szkoła dzisiaj już nie istnieje.

Historia parku

„Arkadia” Lubomirskiego

Historia przestrzenna terenu, na którym znajduje się współczesna Arkadia, sięga czasów II połowy XVII w. Wówczas to właścicielem części ziem współczesnego Mokotowa stał się polski magnat Stanisław Herakliusz Lubomirski. Na szczycie skarpy wiślanej, na północ od późniejszej Królikarni, wybudował niewielki parterowy murowany pawilon, ozdobionym stiukami i malowidłami, wg projektu Tylmana z Gameren. Budynek nazwano „Arkadią”, stąd też pochodzi nazwa powstałego tu dwa wieki później, znanego nam obecnie Parku. Obiekt nie dotrwał do naszych czasów, nie zachowały się też żadne szkice ani plany założenia.

Króliczy folwark w sąsiedztwie

W 1720 roku okoliczne tereny Mokotowa wraz z „Arkadią” stały się własnością Augusta II Mocnego. Król wydzierżawił je ze względu na znajdujące się tutaj źródła, które miały zasilać w wodę kanały w Ujazdowie (późniejszych Łazienkach), zwłaszcza budowany wówczas Kanał Piaseczyński. To wtedy, w bezpośrednim sąsiedztwie dawnego pałacyku Lubomirskiego, założył folwark zwierzęcy, w którym hodowano głównie króliki służące do polowania. Na terenie Królikarni wybudowano budynek główny, oficyny i budynki gospodarcze. Później (1786–1789), z polecenia ówczesnego właściciela folwarku, Karola Tomatisa, w Królikarni wybudowano pałac, wg projektu Dominika Merliniego, wraz z ogrodem w stylu francuskim. Ogród zyskał charakter angielskiego parku romantycznego dopiero pod koniec I poł. XIX w., w trakcie przeprowadzonej wówczas restauracji pałacu. W czasie II wojny światowej całe założenie pałacowo-ogrodowe zostało kompletnie zdewastowane. Królikarnię odbudowano w latach 1965–1969, wtedy też część terenów wokół przeznaczono pod planowany nowy publiczny park – dzisiejszą Arkadię.

Ochrona konserwatorska

Tylko południowy fragment Parku jako dawna część Parku Królikarni – wojewódzki rejestr zabytków (Park Królikarni, wpis nr 456/2 z dn. 1.07.1965 r.); gminna ewidencja zabytków (Park Królikarni, wpis z dn. 1.09.1990 r.).

Ochroną konserwatorską objęte są także Park Królikarni i znajdujące się na jego terenie oficyny gospodarcze, most oraz pałac Królikarni (obecnie muzeum Xawerego Dunikowskiego).

Park leży także w granicach Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz stanowi zespół przyrodniczo-krajobrazowy pn. Arkadia.