Udostępnij Link skopiowany

Park Mauzoleum-Cmentarz Żołnierzy Radzieckich – miejsce pamięci, a zarazem ustronny azyl dla zwierząt. Park, założony jako otoczenie krajobrazowe dla symbolicznego mauzoleum żołnierzy radzieckich, współcześnie stanowi zaciszną enklawę na Mokotowie dla dziko występujących tu zwierząt. Wśród drzew buszują wiewiórki, w warkoczach chrustu kryją się jeże, a wokół śpiewają ptaki. Uroczysty charakter cmentarza jeszcze miejscowo pozostał, jednakże dzisiaj Park ten pełni funkcję przede wszystkim przestrzeni do rekreacji i bliskiego kontaktu z naturą dla okolicznych mieszkańców.

Teren parku

Dzieło sztuki ogrodowej

Obecnie Park Mauzoleum funkcjonuje jednocześnie zarówno jako miejsce pamięci, jak i przestrzeń do rekreacji dla mieszkańców. Podczas gdy obszar parkowy ma charakter naturalistyczny, to krajobrazowe otoczenie symbolicznego cmentarza stanowi wspaniały przykład cmentarnej sztuki ogrodowej, rzadko już spotykanej w polskiej urbanistyce, tym bardziej wśród miejskich terenów zieleni.

Układ kompozycyjny

Park założony został na planie trójkąta, a jego pierwotna kompozycja pozostała praktycznie niezmieniona do dziś. W układzie przestrzennym obiektu wprowadzono wyraźny podział funkcjonalny na część oficjalną, obejmującą cmentarz-mauzoleum, oraz jej otoczenie utrzymane w charakterze parku spacerowego.

Założenie rozpoczyna się rozległym placem przechodzącym w kolejne tarasy, na których rozplanowana została kompozycja żołnierskich miejsc spoczynku. Główna, szeroka, zestopniowana aleja prowadzi przez rozmieszczone obustronnie, uszeregowane groby indywidualnych oficerów, każdy opatrzony niewielkim kamiennym nagrobkiem. Kończy się w sercu założenia – na głównym placu z usytuowanym pośrodku na piedestale ogromnym, 35-metrowym pomnikiem-obeliskiem z tablicą pamiątkową i charakterystyczną sowiecką gwiazdą. Od centralnego placu rozchodzą się promieniście jeszcze dwie aleje. Wzdłuż każdej zaaranżowana jest kwatera na planie kwadratu, gdzie regularnie rozmieszczone są zbiorowe mogiły podoficerów i żołnierzy. Obelisk i prowadzące do niego aleje dominują przestrzennie w całym założeniu. Pomnik, jako dominanta, widoczny jest również z poszczególnych alejek w części parkowej.

Monumentalność mauzoleum podkreśla świadomie rozmieszczona roślinność. Drzewa posadzone jako jednogatunkowe masywy sprawiają wrażenie regularnych brył będących uzupełnieniem dla elementów architektonicznych. Powielany układ form roślinnych daje poczucie stabilności kompozycji, jej uporządkowania i nadaje powtarzalny rytm. Buduje to formalny charakter przestrzeni, podnosi jej rangę i nadaje patetyczny nastrój. Zrealizowany tu projekt zieleni uznaje się za znamienity przykład cmentarnej sztuki ogrodowej, rzadko dziś spotykanej w polskiej przestrzeni.

Miejsce celowo urządzone jest z patosem, co dodatkowo podkreśla jego architektoniczny wystrój. Wejścia od ul. Żwirki i Wigury „strzegą” po obu stronach rzeźbiarskie sylwetki żołnierzy, wprawione w granitowe ściany opatrzone tablicami pamiątkowymi. Nieco dalej, przed głównym placem, na granitowych piedestałach, obustronnie usytuowane są monumentalne rzeźby dłuta Jerzego Jarnuszkiewicza „Bohaterstwo” i Stanisława Lisowskiego „Ofiarność”.

Całość założenia spaja obwodowa półkolista droga wkomponowana również w część parkową, gdzie układ ścieżek oraz rozmieszczenie drzew i krzewów są bardziej swobodne.

Ukształtowanie terenu

Kompozycja przestrzenna całego założenia cmentarno-parkowego opiera się na centralnie zlokalizowanym na podwyższeniu monumentalnym pomniku, do którego osiowo prowadzi szeroka zestopniowana aleja. Układ ten w dużym stopniu determinuje ukształtowanie terenu parkowego, gdzie centrum (obelisk) usytuowany jest w najwyższym punkcie wysokościowym, zaś otaczający go ze wszystkich stron teren stopniowo opada. Taki zabieg przestrzenny zastosowany jest celowo do wyniesienia i wzmocnienia efektu przyjętej dominanty. Najniżej położona część Parku znajduje się na północ od mauzoleum – to teren w kształcie niecki, gdzie obszar parkowy nabiera charakter niemal leśny i jest najchętniej odwiedzany przez dzikie zwierzęta.

Otoczenie parku

Park położony jest przy ul. Żwirki i Wigury. Od zachodu i północnego wschodu sąsiaduje z zabudową mieszkaniową – osiedlem bloków mieszkalnych WSM Rakowiec, a po drugiej stronie z zespołem nowo wybudowanych apartamentowców. Z kolei od północy, południa i wzdłuż granicy południowo-wschodniej otaczają go Rodzinne Ogródki Działkowe, oddzielające go m.in. od parku Pole Mokotowskie.

Centralne wejście do Parku znajduje się przy ul. Żwirki i Wigury, na wysokości Parku Malickiego zlokalizowanego po drugiej stronie ulicy. Pozostałe wejścia od tej strony usytuowane są jeszcze na wysokości ul. Pruszkowskiej, ul. Księcia Trojdena oraz przy skrzyżowaniu ul. Żwirki i Wigury z ul. Racławicką. Na teren parkowy dostać się można także pieszo od strony apartamentowców.

Flora

Część parkową założenia charakteryzuje bogate zadrzewienie. Rosną tu liczne gatunki liściaste, ale dużo jest też roślin iglastych występujących w dużych skupiskach. Ponadto w Parku znajdziemy takie ciekawostki dendrologiczne jak grujecznik japoński (Cercidyphyllum japonicum) czy glediczja trójcierniowa (Gleditsia triacanthos).

Spośród roślin iglastych w Parku dominują daglezje i świerki. Występują tu:

• daglezja zielona (Pseudostuga menziesii),
• świerk pospolity (Picea abies),
• świerk kłujący (Picea pungens), w tym Picea pungens argentea,
• sosna czarna (Pinus nigra),
• modrzew japoński (Larix ×kaemferi),
• jodła jednobarwna (Abies concolor).

W Parku posadzono także krzewy iglaste:

• jałowiec pospolity (Juniperus communis),
• jałowiec sabiński (Juniperus sabina),
• jałowiec Pfitzera (Juniperus ×pfitzeriana),
• kosodrzewinę (Pinus mugo mugo),
• cis pospolity (Taxus baccata),
• żywotnik zachodni (Thuja occidentalis).

Wśród drzew liściastych przeważają klony, lipy, dęby, topole i jesiony, rosną tu także kasztanowce, wiązy i graby. Spotkamy tu takie gatunki jak:

• klon pospolity (Acer platanoides),
• jesion wyniosły (Fraxinus excelsior),
• lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos), także odmiana ‘Aurea’,
• lipa krymska (Tilia ×euchlora),
• lipa drobnolistna (Tilia cordata),
• lipa amerykańska (Tilia americana) ‘Stellata’,
• dąb szypułkowy (Quercus robur), także odmiana ‘Fastigiata’,
• dąb bezszypułkowy (Quercus petraea),
• topola Simona (Populus simonii) ‘Fastigiata’,
• topola berlińska (Populus ×berolinensis),
• wiąz szypułkowy (Ulmus laevis),
• kasztanowiec pospolity (Aesculus hippocastanum),
• grab pospolity (Carpinus betulus).

Wiosną i wczesnym latem ozdobą całego założenia parkowego są efektownie kwitnące drzewa:

• czeremcha zwyczajna (Prunus padus),
• czeremcha późna (Prunus serotina),
• czereśnia ptasia (Prunus avia),
• śliwa wiśniowa (Prunus cerasifera),
• jabłoń (Malus),
• jarząb mączny (Sorbus aria),
• jarząb pospolity (Sorbus aucuparia),
• głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna),
• głóg szypułkowy (Crataegus pedicellata),
• bez czarny (Sambucus nigra).

oraz krzewy:

• lilak pospolity (Syringa vulgaris),
• jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius),
• kalina hordowina (Viburnum lantana),
• forsycja (Forsythia),
• tawuła (Spiraea).

W parku rosną także gatunki uznane za inwazyjne: robinia biała (Robinia pseudoacacia), klon jesionolistny (Acer negundo), dąb czerwony (Quercus rubra) oraz śnieguliczka biała (Symphoricarpos albus).

Fauna

Otoczenie Rodzinnymi Ogródkami Działkowymi oraz obecność wielu drzew sprawiają, że Park ten stał się ukrytym azylem dla wielu ptaków. Pośród skrzydlatej fauny mamy największą szansę na zaobserwowanie takich gatunków jak:

• gołąb miejski (Columba livia urbana),
• rudzik (Erithacus rubecula),
• kopciuszek (Phoenicurus ochruros),
• kos (Turdus merula),
• kwiczoł (Turdus pilaris),
• sikora bogatka (Parus major) i sikora modra (Parus caeruleus),
• kawka (Corvus monedula),
• sroka (Pica pica),
• szpak (Sturnus vulgaris),
• wrona (Corvus corone),
• wróbel (Passer domesticus),
• dzwoniec zwyczajny (Chloris chloris).

Sporadycznie pojawia się na tym terenie także pustułka (Falco tinnunculis), która jako najpospolitszy z sokołowatych świetnie potrafi się dostosować do życia wśród zabudowań i ludzi. To przykład gatunku synantropijnego, czyli takiego, który przystosował się do życia w środowisku silnie przekształconym przez człowieka. Sieje postrach pośród gryzoni, owadów i małych ptaków, również gołębi. Samice są większe od samców. Pustułki mają niezwykły talent do „zawisania” w powietrzu nad wypatrywaną ofiarą.

Co ciekawe, w okresie wiosenno-letnim gawrony (Corvus frugilegus), typowo kojarzone ze środowiskiem miejskim, nie są tutaj widywane. Pojawiają się dopiero na czas zimowych zgrupowań. Podobnie tylko zimą można tu spotkać pojedyncze osobniki kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos). W okresie lęgowym nie goszczą one w Parku z powodu braku zbiorników wodnych.

W przeszłości notowano także obecność pary gniazdujących puszczyków (Strix aluco). Jednakże ostatnie ślady ich aktywności w Parku, w postaci wypluwek, zaobserwowano dość dawno, bo w 1982 r. Od tego czasu nie były tu widziane, niewykluczone jednak, że te piękne sowy kiedyś jeszcze powrócą.

Oprócz licznie występujących tu ptaków wśród drzew znajdziemy także buszujące wiewiórki (Sciurus vulgaris), ochoczo korzystające z porozstawianych po Parku karmników, oraz jeże (Erinaceus roumanicus), skrywające się w warkoczach chrustu.

Dla dzikich mieszkańców

W całym Parku, z wyjątkiem części z mauzoleum, miejscami odnajdziemy spróchniałe konary i karpy drzew. Umyślnie pozostawione tzw. elementy habitatowe służą za miejsca schronienia dla dzikiej fauny, która zawędruje do Parku. W pniakach mogą zamieszkać pajęczaki i inne bezkręgowce, płazy oraz gryzonie. Z kolei skupiska gałęzi i uplecione z nich warkocze chrustu to kryjówka dla myszy polnych i nornic, jeży oraz żab i ślimaków. Jesienią i zimą małe zwierzęta korzystają też z usypanych z liści stosików oraz niewielkich „wałów” biegnących pomiędzy drzewami. W Parku poustawiano także karmniki, zawieszono liczne budki lęgowe dla ptaków oraz wyznaczono strefę ograniczonych zabiegów pielęgnacyjnych. Wszystkie te działania mają na celu ochronę i wsparcie rozwoju bioróżnorodności oraz dziko występującej w mieście przyrody.

Atrakcje i historia

Miejsce pamięci

Genezą powstania całego Parku było stworzenie miejsca upamiętniającego 21 468 radzieckich żołnierzy i oficerów 1 Frontu Białoruskiego, poległych w latach 1944–1945 w walkach o wyzwolenie Warszawy. To im poświęcone jest mauzoleum stanowiące centralną część założenia parkowego. Znajduje się tu 294 indywidualnych grobów oficerów oraz 540 mogił zbiorowych podoficerów i żołnierzy.

Na terenie samego cmentarza obowiązuje zakaz jazdy na rowerze i deskorolce, wyprowadzania psów i niestosownego ubioru. Z uwagi na charakter miejsca przebywające w tej części osoby proszone są o zachowanie ciszy, spokoju, powagi i szacunku należnego zmarłym.

Przestrzeń do rekreacji

Współcześnie nieco zatarł się jednak symboliczny wymiar tego miejsca. Z jednej strony, z uwagi na bliskość innych, rozległych terenów zieleni (Rodzinne Ogródki Działkowe), Park stanowi dziś enklawę dla występujących w mieście dzikich zwierząt, takich jak ptaki czy wiewiórki. Z drugiej – przez bliskie sąsiedztwo zabudowy mieszkaniowej zaczął pełnić funkcję przestrzeni do codziennej rekreacji i wypoczynku w otoczeniu zieleni dla okolicznych mieszkańców. W Parku spotkamy licznych biegaczy, spacerowiczów, a także rodziny z dziećmi, które mogą z bliska poobserwować tu śpiewające ptaki i hasające po drzewach wiewiórki.

Historia parku

Powojenny cmentarz żołnierzy radzieckich

Kiedy w 1941 roku nazistowskie Niemcy zaatakowały Związek Radziecki i został zerwany –podpisany dwa lata wcześniej – niemiecko-sowiecki pakt o nieagresji, Związek Radziecki z okupanta stał się dla Polski sprzymierzeńcem do walki z wrogiem. W walkach o wyzwolenie Warszawy zginęło ponad 21 tys. żołnierzy sowieckich. Początkowo poległych chowano w różnych miejscach Warszawy, m.in. w Parku Skaryszewskim – do momentu budowy sowieckiego cmentarza, który finalnie stał się miejscem spoczynku radzieckich wojaków.

Obecny Park, nazwany przez okolicznych mieszkańców Parkiem Wyględów (od nazwy obszaru dzielnicy, w której się znajduje), został założony w latach 1949–1950 jako zielone otoczenie dla wielowyznaniowego cmentarza żołnierzy Armii Czerwonej poległych w Warszawie i jej okolicach w latach 1944–1945. Ogólne założenie urbanistyczne z elementami architektonicznym mauzoleum zaprojektował Bohdan Lachert, natomiast koncepcję zieleni opracował Władysław Niemirski w pracowni Ireny Kęsickiej-Dworakowskiej. Uroczyste otwarcie Parku – Mauzoleum odbyło się 9 maja 1950 r.

Ochrona konserwatorska

Gminna ewidencja zabytków (Park wpisany jako cmentarz wojenny z lat 1949–1950, wpis z dn. 1.11.1994 r.).