Udostępnij Link skopiowany

Park im. Czesława Szczubełka – zielone wspomnienie miasta ogrodu. Otoczony Fosą Legionów Dąbrowskiego – niegdyś część obronnego fortu, dziś miejsce odpoczynku okolicznych mieszkańców. Ten przytulny zielony zakątek wśród modernistycznych willi jest śladem wspaniałej międzywojennej wizji urbanistycznej, jaką było osiedle Miasto Ogród Czerniaków. Wciąż można tu poczuć klimat starej Sadyby. Pomimo niewielkich rozmiarów zapewnia przestrzeń nie tylko do relaksu, lecz także do dziecięcych zabaw i aktywności sportowej na świeżym powietrzu.

Teren parku

Po wojnie tereny parkowe uporządkowano i udostępniono mieszkańcom jako publiczny park. Brak jednak dokładnych informacji na temat autorów wprowadzanych zmian. Wiadomo natomiast, że szybko stał się na nowo miejscem spotkań mieszkańców Sadyby.

Ciekawostką jest, że tradycyjne już, tłumnie odwiedzane potańcówki w stylu retro, urządzane corocznie na Skwerze Starszych Panów nieopodal Jeziorka Czerniakowskiego, swój początek mają nie gdzie indziej jak w Parku Szczubełka. Pod koniec lat 40. to tutaj mieszkańcy chodzili potańczyć „na Dechy”, czyli urządzony przez ówczesną władzę drewniany parkiet i scenę. Dzisiaj w ich miejscu stoi niewielki plac zabaw. Na Dechach odbywały się także przez kilka lat imprezy z okazji świąt państwowych (m.in. 1 maja czy 22 lipca).

Układ kompozycyjny

Rozplanowanie przestrzenne Parku w dużej mierze wynika z pofortyfikacyjnego ukształtowania terenu. Fosa stanowi tu naturalną barierę, ale też istotny komponent krajobrazotwórczy. Główna alejka okrąża niewielki teren parkowy, prowadząc malowniczo wzdłuż cieku. Odchodzą od niej krótkie ścieżki, prowadząc do bardziej intymnych zakątków. Cały układ kompozycyjny jest utrzymany w stylu naturalistycznym. Nasadzone grupami drzewa i krzewy pozwoliły wykreować pojedyncze wnętrza ogrodowe, czyli wyraźnie wydzielone odrębne części ogrodu o konkretnym przeznaczeniu, np. na zaciszne miejsce odpoczynku na ławce. Interesujące są miejsca odgrodzone gatunkami iglastymi, które na myśl przywołują leśne zacisza.

Wszystko to wpływa na przytulny charakter Parku Szczubełka. Otoczeni zielenią, spoglądając ponad Fosą na eleganckie przedwojenne wille, jesteśmy w stanie poczuć ducha przedwojennej Sadyby. Wciąż czytelne są tu idee, jakie przyświecały architektom przy projektowaniu Miasta Ogrodu Czerniakowa.

Otoczenie

Z jeden strony Park sąsiaduje z główną, przelotową ulicą dzielnicy, z drugiej otoczony jest luźną zabudową willową z okresu międzywojennego, zatopioną w zieleni. Jako zielony zakątek stanowi przedpole do położonych dalej rodzinnych terenów działkowych, psiego parku PSAdyba i terenów przylegających do Jeziorka Czerniakowskiego.

Do Parku można się dostać wyłącznie jednym z dwóch wejść zlokalizowanych od ul. Powsińskiej. Z pozostałych stron jest on otulony Fosą Legionów Dąbrowskiego, która stanowi jego naturalną granicę. Z kolei po drugiej stronie ul. Powsińskiej, w części dawnego Fortu IX, mieści się oddział Muzeum Wojska Polskiego, gdzie prezentowana jest plenerowa ekspozycja historycznego sprzętu wojskowego. Do terenów muzeum od ul. Okrężnej przylega Skwer Ormiański z wybiegiem dla psów, boiskiem i placem zabaw dla dzieci.

Od ul. Powsińskiej Park Szczubełka odgradza niedawno wyremontowane metalowe ogrodzenie, wyposażone w dwie bramy i furtkę otwartą przez całą dobę.

Flora

Różnorodność posadzonych gatunków sprawia, że Park Szczubełka jest miejscem pełnym uroku przez cały rok. Wiosnę inaugurują kwitnące na żółto forsycje i na biało tawuły. Latem robinie Małgorzaty oczarowują długimi (15 cm), zwisającymi gronami purpurowo czerwonych kwiatów. W części frontowej rosną głogi, wpierw zdobne z białych kwiatów, później z czerwonych owoców. Podczas gdy jesienią korkowce i topole, wówczas żółtolistne, zachwycają nowymi kolorami, zimą ozdobą Parku są wysokie iglaki – namiastka wiecznie zielonego lasu.

Park Szczubełka, choć niewielki, posiada bogaty i cenny drzewostan. Odnajdziemy tu gatunki zarówno liściaste:

• korkowiec dalekowschodni (Phellodendron amurense),
• oliwnik wąskolistny (Eleagnus angustifolia),
• topolę czarną (Populus nigra),
• głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna),
• wierzbę białą (Salix alba),
• robinię białą (Robinia pseudoacacia),
• platan klonolistny (Platanus xhispanica),
• robinię Małgorzaty (Robinia ×margaretta), odmiana Pink Cascade,

jak i iglaste:

• daglezję zieloną (Pseudotsuga menziesii),
• sosnę pospolitą (Pinus sylvestris),
• świerk kłujący (Picea pungens), odmiana ‘Glauca’,
• modrzewie (Larix),
• jodłę jednobarwną (Abies concolor),
• cis pospolity (Taxus baccata),
• żywotniki (Thuja).

Z krzewów liściastych są tu:

• forsycje (Forsythia),
• tawuły (Spiraea),
• irgi (Cotoneaster),
• berberysy (Berberis ),
• ogniki szkarłatne (Pyracantha coccinea).

Brzegi Fosy porasta roślinność szuwarowa z dominacją pałki szerokolistnej (Typha latifolia).

Wśród okazałych rozmiarem drzew wyjątkowo wyróżnia się, górując nad Parkiem, wspaniała topola czarna, którą pielęgnujemy i otaczamy specjalną troską. Na szczególną uwagę zasługują występujące tu licznie korkowce dalekowschodnie – okazałe, o rozłożystym pokroju i charakterystycznej grubej, elastycznej i mocno spękanej korze, której zawdzięczają swoją nazwę. Ciekawostką dendrologiczną są także oliwniki wąskolistne o srebrzystym zabarwieniu liści, dość rzadko spotykane w parkach, rosnące w pobliżu ogrodzenia. Nad Fosą odnajdziemy też kilka dorodnych okazów wierzby białej i robinie białe. Z nowych nasadzeń parkowych pochodzą natomiast platany i robinie Małgorzaty.

Elementy wodne i ukształtowanie terenu

Kluczowym elementem krajobrazowym w Parku Szczubełka jest Fosa Legionów Dąbrowskiego, zwaną również Fosą Morszyńską. Jest to głęboki (ponad 5 m) rów wypełniony wodą, stanowiący naturalną barierę terenową dla terenu, który otacza. Wcześniej był przeszkodą w systemie fortyfikacyjnym, obecnie to forma ogrodzenia obszaru parkowego, zapewniająca pejzażowe widoki.

Teren Parku jest nieznacznie pofalowany i wznosi się od ul. Powsińskiej w kierunku Fosy. Najwyższy punkt osiąga na podwyższeniu za placem zabaw – to tutaj rośnie majestatyczna topola czarna. Takie ukształtowanie Parku jest pozostałością po roli fortyfikacji obronnej, jaką dawniej odgrywał. Zostało ono później wykorzystane w zabiegach kompozycyjnych przy kształtowaniu Parku – m.in. przy wytworzeniu głębi przestrzeni i dzieleniu jej na wnętrza ogrodowe.

Fauna

Pomimo niedużego rozmiaru Parku obecność wody przyciąga popularne ptaki. Najłatwiej zaobserwować tu kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos) i łabędzie nieme (Cygnus olor).

Pośród starodrzewu schronienie znajdują:

• sikory bogatki (Parus major),
• modraszki (Cyanistes caeruleus),
• gołębie miejskie (Columba livia forma urbana),
• kawki (Corvus monedula),
• sroki (Pica pica),
• szpaki (Sturnus vulgaris).

Park jest też miejscem życia dla drobnych gryzoni, wielu owadów i pajęczaków. Wiosną kwitnące drzewa przyciągają rzesze pszczół i innych zapylaczy.

Z myślą o dzikich mieszkańcach postawiono nieopodal wejścia do Parku drewniany karmnik. Nieco dalej pozostawiono również fragment spróchniałego, częściowo pustego pnia ściętego drzewa, które służy małym zwierzętom za kryjówkę.

Sposoby spędzania czasu

Zaciszny zielony zakątek

Choć niewielki, Park oferuje odwiedzającym zaskakująco dużo. Przede wszystkim stanowi miejsce odpoczynku wśród zieleni. Liczne drewniane ławki poustawiane są w ukrytych zakątkach i w miejscach z malowniczym widokiem na Fosę. Dla najmłodszych urządzono plac zabaw wydzielony niskim metalowym ogrodzeniem. Z kolei z drugiej strony Parku, wzdłuż Fosy, znajdziemy siłownię plenerową. Spacer zapewnia okalająca cały Park ścieżka poprowadzona romantycznie nad wodą. Dodatkowo Park jest oświetlany wysokimi lampami w kształcie kuli.

Miejsce pamięci

Dzisiejszy Park Szczubełka w 1944 r. był świadkiem bohaterskich walk powstańczych batalionu AK „Oaza”, które toczyły się m.in. na terenie naprzeciwległego Fortu „Czerniaków”. Dowódcą batalionu był ppor. Melchior Czesław Szczubełek (pseudonim „Jaszczur”), który zginął 1 września w trakcie zbombardowania Fortu przez Niemców. Upamiętniając te tragiczne wydarzenia, dawnemu Parkowi Dąbrowskiego nadano imię zmarłego dowódcy, które nosi do dziś. W Parku znajduje się również głaz z wyrytą inskrypcją poświęconą pamięci poległych żołnierzy.

Kilka słów o historii

Twierdza Warszawa

Historia terenów dzisiejszego Parku Szczubełka sięga czasów zaboru rosyjskiego, kiedy to w 1879 r. władze carskie podjęły decyzję o przekształceniu Warszawy w twierdzę. W latach 1883–1888 został w tym miejscu wybudowany Fort IX „Czerniaków” – jedna z 28 budowli fortyfikacyjnych okalających Warszawę. Początkowo był to fort dwuwałowy, otoczony wodną fosą, później zmodernizowany na bardziej płaski, jednowałowy. Po ogłoszonej w 1909 r. decyzji o likwidacji twierdzy Fort częściowo zniszczono, pozostawiając koszary o charakterystycznym, łamanym zarysie i układzie ziemnym.

Sadyba Oficerska i Park Dąbrowskiego

Po odzyskaniu niepodległości w Polsce nastąpił bardzo intensywny rozwój urbanistyczny. Wyrazem tego był m.in. „Projekt Rozplanowania Miasta Ogrodu Czerniakowa”, opracowany w 1921 r. przez znanych warszawskich architektów, Oskara Sosnowskiego i Antoniego Jawornickiego. Było to wcielenie w życie słynnej koncepcji miasta ogrodu autorstwa Ebenezera Howarda z 1898 r., czyli plan budowy osiedla oddalonego od centrum miasta, o niskiej, luźnej zabudowie i – co najważniejsze – o znacznym udziale terenów zieleni w ogólnej powierzchni. Obejmował on tereny dolnego Mokotowa, w tym Fort IX, który w tamtym czasie otrzymał imię gen. Henryka Dąbrowskiego, by upamiętnić jego wkład w obronę Warszawy w insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r.

W latach 1924–1928 zrealizowano pierwszą część projektu – wokół Fortu powstały ul. Morszyńska oraz zespół jednopiętrowych willi dla oficerów Wojska Polskiego. Tak powstało osiedle Sadyba Oficerska. Jeszcze w 1935 r. wschodnia część Fortu została odcięta ul. Powsińską, gdzie rok później, po wysadzeniu pozostałości koszar, założono Park Dąbrowskiego, nazwany od patrona Fortu. Dalszym zmianom urbanistycznym przeszkodził wybuch II wojny światowej.

Ochrona konserwatorska

Wojewódzki rejestr zabytków (jako część Fortu Czerniaków, wpis nr 807 z dn. 12.03.1973 r. oraz jako element zespołu urbanistycznego i budowlanego Miasta-Ogrodu Czerniaków, wpis nr 1559-A z dn. 2.12.1993 r. i wpis z dn. 7.12.2015 r.); gminna ewidencja zabytków (jako fort IX Dąbrowskiego w pierścieniu zewnętrznym Twierdzy Warszawa, wpis z dn. 1.12.2013 r.).