Udostępnij Link skopiowany

Park Praski Żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego – zielone przedproże Warszawskiego ZOO. Park Praski – zadrzewiony przedsionek miejskiego ogrodu zoologicznego, a zarazem przestrzeń do swobodnych spacerów, gdzie do bliskości egzotycznych zwierząt tuż obok, za murami ZOO, nawiązują zwierzęce rzeźby porozrzucane po Parku. Położony blisko dzikiego brzegu Wisły, sąsiaduje jednocześnie z najważniejszymi zabytkami północnej Pragi. Latem jego muszla koncertowa zamienia się w centrum wydarzeń kulturalnych prawobrzeżnej Warszawy.

Teren parku

Nowa odsłona

Od rozbudowy w latach 50. XX w. układ parkowy pozostał w dużej mierze niezmieniony. W latach 2019–2022 teren przeszedł gruntowny remont, który zakresem objął m.in. wymianę nawierzchni alejek parkowych i elementów wyposażenia, usuwanie barier architektonicznych oraz instalację nowych urządzeń na placu zabaw.

Układ kompozycyjny

Główne wejście od al. „Solidarności” akcentowane jest dwoma rozbieżnymi alejami. Jedna z nich przebiega prostoliniowo przez całe założenie i kończy się niewielkim skwerem im. ks. Stefana Niedzielaka, u zbiegu ul. Ratuszowej i Jagiellońskiej. Druga, o zwierciadlanym przebiegu, przecina owalny układ alejek, później skręca i wiedzie wprost do wejścia do zoo. Co charakterystyczne, poprowadzono ją na osi widokowej katedry floriańskiej. Ten element to ślad po pierwotnej kompozycji zaprojektowanej przez Dobrowolskiego.

Zagospodarowanie przestrzenne Parku jest niejednolite i dość różnorodne. Układ zadrzewień rozplanowano w taki sposób, że trudno jest wyodrębnić wolne przestrzenie budujące wnętrza parkowe. Jedynie rejon placu zabaw można uznać za celowo wydzielony „pokój” o konkretnym przeznaczeniu. Układ roślinny w całym Parku jest bardzo bogaty – są tu zarówno grupy wielogatunkowych drzew, klomby, jak i zwarte masywy iglastych drzew, kępy krzewów czy rabaty bylinowe. Wpływa to na zróżnicowany charakter otoczenia.

Elementy wodne i ukształtowanie terenu

Park Praski położony jest w dolinie Wisły. Od prawego brzegu rzeki oddziela go tylko wał, po którym biegnie trasa samochodowa. Ogólnie cały jego obszar równomiernie opada w dół, w kierunku rzeki. Tylko alejka im. Łukasiewicza, przecinająca Park w jego wschodniej części, jest wyraźnie wyniesiona ponad otaczający ją teren, różnicując tym nieznacznie ukształtowanie powierzchni w tym rejonie. Zabieg ten dodatkowo sprawia, że zlokalizowany przy ścieżce plac zabaw znajduje się w zagłębieniu, co zapewnia naturalną izolację dźwiękową tego miejsca od reszty otoczenia.

Historycznym elementem wodnym w Parku jest kamienne poidełko z 1936 r., upamiętniające ówcześnie obchodzone 50-lecie istnienia wodociągów warszawskich. Nowym detalem, który pojawił się w Parku w ramach przeprowadzonej w ostatnich latach renowacji, jest tzw. zamgławiacz, wykonany z płyt granitowych na placu z rzeźbą żyrafy.

Otoczenie parku

Park Praski wpisany jest krajobrazowo w tereny nadwiślańskie praskiej strony Warszawy. Od brzegu Wisły z fragmentem lasu łęgowego odgraniczony jest wałem, po którym biegnie jedna z głównych warszawskich arterii komunikacyjnych – ul. Wybrzeże Helskie. Przejście piesze nad Wisłą możliwe jest przy skrzyżowaniu z ul. Ratuszową oraz za mostem Śląsko-Dąbrowskim. Z drugiej strony Park otacza już tkanka miejska. Od południa i wschodu przylega on do al. „Solidarności” i ul. Jagiellońskiej, obu o wzmożonym ruchu drogowym. Obszar Parku jest nieogrodzony i ogólnodostępny przez całą dobę. Wejścia na teren zlokalizowane są praktycznie z każdej strony, za główne przyjmuje się to od al. „Solidarności”. Od muru Ogrodu Zoologicznego Park przedziela tylko wąska ul. Ratuszowa.

Flora

Park może poszczycić się bogatym i wiekowym drzewostanem, w którym występuje ponad 70 gatunków. Szacuje się, że drzewa rosnące w starszej części Parku mają od 60 do 130 lat. Możemy podziwiać tu pomnik przyrody – okazałą topolę czarną (Populus nigra) o obwodzie 7 m. W parku rosną gatunki zarówno liściaste, jak i iglaste. Wśród drzew liściastych przeważają klony, lipy, wiązy, topole i jesiony, są też kasztanowce i graby.

Spotkamy tu takie gatunki jak:

• klon pospolity (Acer platanoides),
• klon jawor (Acer pseudoplatanus),
• klon srebrzysty (Acer saccharinum),
• topola czarna (Populus nigra),
• topola biała (Populus alba),
• topola kanadyjska (Populus ×canadensis),
• wiąz polny (Ulmus minor) – dominuje,
• wiąz szypułkowy (Ulmus laevis),
• lipa drobnolistna (Tilia cordata),
• lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos),
• lipa krymska (Tilia ×euchlora),
• jesion wyniosły (Fraxinus excelsior),
• jesion pensylwański (Fraxinus pennsylvanica),
• kasztanowiec pospolity (Aesculus hippocastanum),
• dąb szypułkowy (Quercus robur),
• grab pospolity (Carpinus betulus),
• miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba),
• platan klonolistny (Platanus hispanica),
• morwa biała (Morus alba),
• kłęk kanadyjski (Gymnocladus dioicus),
• perełkowiec japoński (sofora) (Sophora japonica),
• karagana syberyjska (Caragana arborescens),
• amorfa krzewiasta (Amorpha fruticosa),
• kasztan jadalny (Castanea Sativa),
• robinia biała (Robinia pseudoacacia),
• klon jesionolistny (Acer negundo),
• dąb czerwony (Quercus rubra).

Do najciekawszych drzew należy zaliczyć miłorzęby, platany (szczególnie atrakcyjny okaz rośnie w okolicach historycznego poidełka) oraz morwę białą, której liście charakteryzują się dużą zmiennością kształtu (na jednej gałęzi mogą być jednocześnie i bezklapowe, i głęboko wcięte). Interesujące dendrologicznie są także: kasztan jadalny, kłęk kanadyjski, perełkowiec japoński, karagana syberyjska oraz amorfa krzewiasta – rzadko spotykani w parkach przedstawiciele rodziny bobowatych (Fabaceae).

Jednocześnie należy pamiętać, że poszczególne gatunki drzew i krzewów rosnących w Parku uznaje się za inwazyjne (robinia biała zwana potocznie akacją, klon jesionolistny, dąb czerwony czy śnieguliczka biała).

Wiosną i latem szczególne wrażenie robią efektownie kwitnące (i często pachnące) drzewa:

• głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna),
• głóg pośredni (Crataegus ×media) ‘Paul’s Scarlet’,
• śliwa wiśniowa (Prunus cerasifera),
• czeremcha zwyczajna (Prunus padus),
• jabłoń (Malus)

oraz krzewy:

• bez czarny (Sambucus nigra),
• tawuła van Houtte’a (Spiraea vanhoutteii),
• forsycja (Forsythia ),
• lilak pospolity (Syringa vulgaris),
• jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius),
• kalina hordowina (Viburnum lantana),
• dereń jadalny (Cornus mas).

Wiosenno-letnią ozdobą Parku są także kwietniki ulokowane wzdłuż alejki prowadzącej do zoo oraz ukwiecone donice. Nasadzenia z roślin sezonowych zapewniają coroczną ich różnorodność. Kompozycje kwiatowe wzbogacają grupy głazów narzutowych. Na przedwiośniu możemy też dostrzec na trawnikach urokliwe łączki z roślin cebulowych – krokusowe (Crocus sativus), żonkilowe (Narcissus ‘Dutch Master’) i z cebulicy syberyjskiej (Scilla Siberica) – sadzone częściowo przy wsparciu wolontariuszy.

Z kolei przed muszlą koncertową zaaranżowana jest okazała rabata różana, która najbardziej zachwyca latem, w pełnym rozkwicie kwiatów. Krzewy kwitnących róż spotkamy również w innych częściach Parku.

Spośród roślin iglastych w Parku dominują daglezje, modrzewie i świerki. Gatunki, jakie tu spotkamy, to:

• daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii),
• modrzew europejski (Larix decidua),
• modrzew japoński (Larix kaempferi),
• świerk pospolity (Picea abies),
• świerk kłujący (Picea pungens) ‘Glauca’,
• żywotnik zachodni (Thuja occidentalis).

Fauna

Sąsiedztwo Ogrodu Zoologicznego sprawia, że Park Praski jest ostoją ptaków. Jak dotąd naliczono tutaj 64 gatunki (wliczając te migrujące), z czego część gniazduje. Wiele z nich to stali mieszkańcy zoo. Z tego powodu na terenie Parku zlokalizowanych zostało do tej pory 106 budek lęgowych. Wysoki stopień zadrzewienia, mały procentowo udział otwartych przestrzeni z trawnikami oraz brak cieków wodnych sprawiają, że dominują gatunki typowo parkowe i synurbijne, tj. przystosowane do mocno zmienionego przez człowieka środowiska.

W licznych budkach swe lęgi wyprowadzają tzw. dziuplaki. Są to przede wszystkim:

• szpak (Sturnus vulgaris),
• mazurek (Passer montanus),
• sikora bogatka (Parus major),
• modraszka (Cyanistes caeruleus).

Część gatunków traktuje Park jako przystanek w wędrówce, inne zalatują tylko na czas wychowania piskląt. Do tych ostatnich należą takie gatunki jak:

• jeżyk (Apus apus),
• dymówka (Hirundo rustica),
• mandarynka (Aix galericulata),
• słowik szary (Luscinia luscinia),
• słowik rdzawy (Luscinia megarhynchos).

Pomimo że Park Praski cechuje się raczej małym zróżnicowaniem siedlisk ekologicznych (ponad 70% ma charakter starodrzewu parkowego) i brakiem zbiorników wodnych, to wyróżnia się dużym bogactwem awifauny na tle innych miejskich parków, zarówno na tle stolicy, jak i w skali całego kraju. Wpływ na to mają m.in. bliskie sąsiedztwo Wisły, będącej korytarzem ekologicznym o znaczeniu regionalnym.

Obecność starych drzew z licznymi z dziuplami i szczelinami sprzyja występowaniu nietoperzy. Odłowy w sieci chiropterologiczne wykonane w 2023 r. wykazały obecność 75 nietoperzy z dwóch gatunków – borowiec wielki (Nyctalus noctula) i karlik większy (Pipistrellus nathusii).

Wsparcie dla dzikiej przyrody

Gospodarowanie terenem parkowym to nie tylko zabiegi porządkowe, pielęgnacja roślinności i ogólne utrzymanie Parku w należytym stanie. To także tworzenie enklaw i ostoi dzikiej przyrody, gdzie schronienie i pokarm znajdą nie tylko ptaki, lecz także drobne ssaki (gryzonie, jeże) oraz bezkręgowce (owady, ślimaki, dżdżownice). Dlatego też w Parku Praskim pozostawiono w poszczególnych miejscach martwe pniaki drzew, zrezygnowano z grabienia liści, a trawniki zaczyna się kosić dopiero od maja. Poustawiane są także karmniki.

Atrakcje, sztuka i historia

Parkowe zwierzęta

Jedną z większych atrakcji są zwierzęce rzeźby rozmieszczone w różnych częściach Parku. Najbardziej charakterystyczna to 13-metrowa metalowa żyrafa, wykonana w 1981 r. z kwasoodpornej stali nierdzewnej przez Władysława Frycza, jako dar zoo dla warszawskich dzieci. Typowe dla żyrafy „łaty” twórca wykonał celowo jako przestrzenne otwory, z myślą o ptakach, które mogą tam przesiadywać i wić gniazda. Znajdziemy tu też ceramicznego nosorożca jego autorstwa oraz żubra z czerwonej gliny i parę kamiennych zwierzątek (niedźwiadków lub małpek, w zależności od interpretacji), których ani autor, ani okoliczności pojawienia się w Parku nie są znane. Ponadto przy wejściu na wysokości katedry floriańskiej (początek al. „Dziadka”), przed charakterystycznym kolorowym napisem „ZOO”, przechodniów wita 5-metrowy metalowy miś – rzeźba „Anoufa Bear” wykonana przez francuskiego artystę, Ylana Anoufa, celowo ozdobiona kolorowymi rysunkami i napisami.

Oprócz rzeźbiarskich przedstawień, jeszcze do niedawna przy wejściu od al. „Solidarności” można było oglądać również prawdziwe misie – niedźwiedzie brunatne żyjące na wybiegu oddanym do użytku w 1952 r. Jednak w 2020 roku, z troski o zwierzęta, przeniesiono je do ogrodu zoologicznego. „Misie” były dobrze znanym punktem orientacyjnym na mapie Warszawy. Istnieje nawet mural „Widzi MiSię Praga” na ścianie sąsiadującego z Parkiem bloku mieszkalnego.

Obecność rzeźb oraz bezpośrednie sąsiedztwo Ogrodu Zoologicznego sprawiają, że Park Praski jest chętnie odwiedzany przez rodziny z dziećmi. Stanowi on doskonałą przestrzeń do zabaw i biegania wśród drzew. Ponadto w rejonie ul. Jagiellońskiej zlokalizowany jest plac zabaw, wyposażony m.in. w drewniane urządzenia – liny, sieci i mostki – służące do wspinaczki. Znajdują się tutaj także urządzenia do zabawy, z których mogą korzystać dzieci z niepełnosprawnością, dzięki czemu plac zabaw ma charakter integracyjny. Obok znajduje się też siłownia plenerowa.

Praskie centrum kultury

Park Praski, szczególnie latem, stanowi centrum wydarzeń kulturalnych dzielnicy. Prażanie tłumnie przychodzą tu na cykliczne koncerty muzyczne i plenerowe seanse kinowe organizowane w muszli koncertowej, która jest w administrowaniu Urzędu Dzielnicy Praga-Północ. Od początków istnienia po dziś dzień Park jest ważną częścią życia towarzyskiego mieszkańców prawobrzeżnej Warszawy. Oprócz wydarzeń muzycznych wśród parkowych drzew odbywają się też plenery artystyczne, spacery dendrologiczne czy biegi przełajowe.

Miejsca pamięci

W granicach Parku Praskiego znajdziemy pomnik Elizy Orzeszkowej – popiersie z brązu na granitowym cokole – autorstwa znakomitego rzeźbiarza Henryka Kuny. Pomnik artysta wykonał w 1908 r., zaś w Parku został on postawiony w 1938 r., przy uroczystym odsłonięciu w obecności prezydenta miasta, Stefana Starzyńskiego.

W przestrzeni parkowej upamiętniono Kazimierza Lisieckiego „Dziadka” – pedagoga, wychowawcę kilku pokoleń warszawskiej młodzieży oraz Waleriana Łukasińskiego – „żelaznego majora”, polskiego działacza niepodległościowego, uważanego przez Rosjan za głównego prowodyra powstania listopadowego. Nazwano ich imieniem dwie główne aleje łączące al. „Solidarności” z ul. Ratuszową. Aleja „Dziadka” prowadzi wprost do Ogrodu Zoologicznego.

Historia parku

Park Aleksandryjski

Historia Parku Praskiego zaczyna się w XIX w., gdy Warszawa pozostawała wciąż pod zaborem rosyjskim. W przeciwieństwie do innych warszawskich parków, w które przekształcono pozostałości fortyfikacji po likwidacji Twierdzy Warszawy, Park Praski wybudowano jeszcze w okresie jej funkcjonowania. W latach 1835–1838 na wysokości Cytadeli, na prawym brzegu rzeki wybudowano Fort Śliwickiego (pierwotnie Jasińskiego). Rozkaz o wyznaczeniu przed fortem esplanady, czyli pustego terenu z zakazem zabudowy i zgodę na założeniu na niej parku car Aleksander II wydał w 1865 r. Esplanada rozciągała się do dzisiejszej ul. 11 Listopada, czego śladem jest pozostały łukowaty przebieg ulicy.

Park Aleksandrowski (też Aleksandryjski), nazwany na cześć imienia cara, został zaprojektowany jako założenie krajobrazowe przez Jana Dobrowolskiego, kierownika Ogrodu Krasińskich, później Ogrodu Saskiego. Powstał w latach 1865–1871 i zajmował teren ok. 30 ha, od mostu Aleksandrowskiego (w miejscu dzisiejszego mostu Śląsko-Dąbrowskiego) do fortu Śliwickiego. Park posiadał szerokie aleje, bogaty drzewostan i dwa obszerne place do zabaw dziecięcych, lecz brak w nim było kwietników. W obszar parkowy włączono powstałą na Kępach Golędzinowskich „dziką promenadę”. Część nadwiślańską stanowiły łąki i pastwiska.

Park Praski i ZOO

W 1916 r. przemianowano Park z Aleksandrowskiego na Praski. Już wtedy był ważną częścią życia towarzyskiego ówczesnych warszawiaków. Od 1902 roku przy wejściu do Parku od obecnej al. „Solidarności” znajdował się pierwszy stały teatr na Pradze. Zaś w części zachodniej na obrzeżach parkowych przed 1930 r. urządzono Wesołe Miasteczko z atrakcyjną „górską kolejką”. Zarówno teatr, jak i lunapark zniszczyli hitlerowcy w 1939 r.

W międzyczasie (1904–1916) powstałe ze społecznej inicjatywy Towarzystwo Miłośników Przyrody podejmowało bezskutecznie starania o założenie warszawskiego ogrodu zoologicznego, na jego miejsce typując m.in. właśnie teren Parku Praskiego. Ostatecznie 14 czerwca 1927 r., uchwałą magistratu, przyjęto decyzję o jego utworzeniu w północnej części Parku, od ul. Ratuszowej. Układ przestrzenny zaprojektował Władysław Niemirski. Zoo otworzono dla mieszkańców już 11 marca 1928 r.

W trakcie powojennej odbudowy Warszawy Park powiększono o obszar znajdujący się pomiędzy dzisiejszymi ul. Jagiellońską a aleją im. Łukasińskiego oraz wprowadzono zmiany w jego układzie komunikacyjnym. W tym okresie powstał także na progu Parku wybieg dla niedźwiedzi brunatnych. Przekształcenia zrealizowano w latach 50. na podstawie projektów Stanisława Bolka i Aliny Scholtz. W 1998 r. Park otrzymał imię Żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego.

Ochrona konserwatorska

Wojewódzki rejestr zabytków (Park Praski, wpis nr 1434-A z dn. 3.07.1990 r.); gminna ewidencja zabytków (Park Praski, wpis z dn. 1.03.1987 r); strefa buforowa historycznego centrum Warszawy (wpis na listę światowego dziedzictwa UNESCO z dn. 1.01.1980 r.).

Ochroną konserwatorską objęty jest także sąsiadujący z Parkiem Ogród Zoologiczny.