Korytarze ekologiczne to obszary linearne, umożliwiające migrację zwierząt, roślin lub grzybów.
Prawidłowe funkcjonowanie i struktura korytarzy ekologicznych są szczególnie istotne w zmienionym antropogenicznie krajobrazie o mozaikowej, rozczłonkowanej strukturze, gdzie poszczególne siedliska gatunków występują w postaci tzw. płatów, oddzielonych od siebie przestrzennie. Korytarze ekologiczne umożliwiają wędrówki zwierząt w poszukiwaniu pożywienia, nowych miejsc bytowania i rozrodu. Zapobiegają także tworzeniu się izolowanych populacji o zawężonej puli genowej.
W obrębie granic m. st. Warszawy znajdują się dwa korytarze ekologiczne o randze krajowej – Dolina Środkowej Wisły oraz Puszcza Kampinoska stanowiące w krajowej sieci korytarzy ekologicznych fragment Głównego Korytarza Północno-Centralnego. Bezpośrednia łączność pomiędzy ww. dwoma korytarzami zaburzona jest jednak barierą ekologiczną jaką stanowi ulica Pułkowa pomiędzy Lasem Młocińskim a Uroczyskiem Las Młociny (fot. 1). Ponadto na terenie miasta dolina Wisły została drastycznie zwężona poprzez budowę wałów przeciwpowodziowych oraz gęstą zabudowę poza nimi, co ma negatywny wpływ na funkcjonowanie korytarza ekologicznego.
Fot. 1 . Ulica Pułkowa pomiędzy Uroczyskiem Las Młociny a Parkiem Młociny – bariera w korytarzu ekologicznym.
Istniejąca na terenie międzywala infrastruktura oraz zagospodarowanie terenu stanowią utrudnienia w migracji zwierząt. Szczególnie istotne znaczenie mają liniowe obiekty takie jak ogrodzenia. Często są to elementy już nie wykorzystywane, niekompletne, w złym stanie technicznym. Szczególnie niebezpieczne są te grodzące teren do samego lustra wody (fot. 2).
Fot. 2. Ogrodzenie w międzywalu poprzeczne do nurtu Wisły, schodzące do samego lustra wody.
Umacnianie brzegów rzeki, inne prace związane z jej regulacją spowodowały degradację i zanik starorzeczy na terenie międzywala w obrębie miasta (fot. 3). Odcięte od regularnego dopływu wody podczas wiosennych i letnich wezbrań łachy rzeczne ulegają wypłyceniu przez sztucznie przyspieszoną akumulację osadów i procesowi sukcesji naturalnej (zarastaniu roślinnością) co prowadzi do ich lądowienia (fot. 4).
Fot. 3. Umocnienia brzegu Wisły w dzielnicy Wawer odcinające łachę Stara Wisła od głównego nurtu rzeki.
Fot. 4. Kępa Wieloryb w Wawrze. Teren cenny przyrodniczo, porośnięty łąkami selernicowymi Cnidion dubii i stanowiący siedlisko derkacza (Crex crex) oraz strefę gniazdowania bielika (Haliaeetus albicilla).
W tle widoczne zadrzewienia wzdłuż dawnego koryta rzeki tzw. łachy Stara Wisła, obecnie wypłyconej i zarastającej roślinnością.
Dodatkowym elementem degradującym są różnego rodzaju nasypy pochodzenia antropogenicznego np. groble, narzuty kamienne, wysypiska gruzu i odpadów itp. powodujące zatrzymanie wody i podział starorzecza na dwa izolowane zbiorniki (fot. 5).
Fot. 5. Sztuczna grobla w poprzek koryta starorzecza (po prawej). Łacha Stara Wisła w dzielnicy Wawer.
Wszystkie powyższe uwarunkowania powodują zaburzenia w funkcjonowaniu warszawskich korytarzy ekologicznych. Dlatego tak ważne jest przywrócenie i zachowanie jak najlepszej ich drożności umożliwiającej swobodne przemieszczanie się zwierząt przez obszar miasta, w sposób nie powodujący zagrożenia dla ludzi i samych zwierząt, oraz kolizji zwierząt z ruchem kołowym. Zarząd Zieleni m. st. Warszawy postanowił podjąć, zgodne z ideą zrównoważonego rozwoju działania w celu poprawy sytuacji. Na realizację działań ZZW pozyskał dofinansowanie ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020, Oś priorytetowa: 2. Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu, Działanie 2.4 Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna.
Wartość projektu wynosi 13 641 883,50 zł w tym wkład m.st. Warszawy: 4 132 551,00 zł a wartość dofinansowania z Funduszy UE: 9 509 332,50 zł. Beneficjentem jest Miasto Stołeczne Warszawa.
Działania:
- Usuwanie ogrodzeń z terenu międzywala, w szczególności prostopadłych do nurtu rzeki.
- Odtwarzanie starorzeczy (zalądowionych łach wiślanych w dawnym korycie Wisły) w dzielnicy Bielany (rejon Młociny, 523 – 525 km biegu rzeki) i Wawer (Kępa Wieloryb, 503 – 506 km biegu rzeki) oraz poprawa ich drożności m.in. poprzez pogłębianie, usuwanie nasypów pochodzenia antropogenicznego, przywrócenie łączności z Wisłą i przebudowę budowli regulacyjnych oraz innych elementów zagospodarowania terenu. W związku z powyższymi planowanymi pracami konieczny będzie wykup gruntów.
- Budowa przejścia dolnego dla dużych zwierząt (o parametrach min. szerokość: 20m, wysokość: 4m) w tym łosia (Alces alces) pod ulicą Pułkową w dzielnicy Bielany m. st. Warszawy.
Korzyści:
Ad.1.
- Likwidacja barier i ułatwienie migracji zwierząt w obrębie korytarza ekologicznego.
- Poprawa warunków siedliskowych dla zwierząt związanych ze zbiorowiskami łęgu wierzbowego
i topolowego a w konsekwencji wzrost bioróżnorodności. - Poprawa estetyki terenu, wzrost wartości rekreacyjnej dla mieszkańców miasta.
Ad. 2.
- Odtworzenie krajobrazu doliny rzecznej o wysokich walorach estetycznych;
- Wzrost wartości rekreacyjnej terenu;
- Zwiększenie lokalnej bioróżnorodności poprzez odtworzenie i poprawę jakości siedlisk w obrębie korytarza ekologicznego doliny rzecznej (tarliska ryb, godowiska płazów, miejsca lęgowe ptaków, miejsca bytowania ssaków takich jak wydra, bóbr, łoś).
Ad 3.
- Likwidacja istotnej bariery ekologicznej i przywrócenie łączności przestrzennej pomiędzy dwoma ważnymi odcinkami Głównego Korytarza Północno-Centralnego.
- Poprawa łączności pomiędzy populacjami dzikich zwierząt.
- Poprawa bezpieczeństwa użytkowników drogi i migrujących zwierząt (ograniczenie ryzyka występowania kolizji drogowych).