Ikonka głównej strony
 ―
Aktualności
Udostępnij Ikonka udostępnienia facebook Ikonka udostępnienia platformy x Ikonka linkLink skopiowany Ikonka drukuj

Czwarta przyroda w parku na Czerniakowie

Trwa modernizacja Parku Akcji „Burza”, w którym znajduje się Kopiec Powstania Warszawskiego. Jednym z najważniejszych elementów zagospodarowania krajobrazowego jest przyroda, która przez dekady rozwijała się na gruzach i spontanicznie zajmowała teren kopca. Przyroda ruderalna jest i pozostanie wyjątkową atrakcją tego miejsca.
17 listopada 2022
Czwarta przyroda na Kopcu Powstania Warszawskiego

Kopiec Powstania Warszawskiego jest ewenementem w skali miasta – zieloną wyspą niepowiązaną z innymi terenami zieleni. A także fascynującym miejscem do obserwowania zmian, jakie samoistnie zachodzą w naturze. Jest to możliwe, ponieważ na wzniesieniu i w otaczającym je parku zostały wydzielone strefy, w które nie ingeruje człowiek. Nie dość, że są porośnięte dziką roślinnością, są też unikatowe. Dlatego, że ta roślinność rozwija się na nasypie zbudowanym z fragmentów budynków zniszczonej podczas wojny Warszawy.

Czym jest czwarta przyroda

Pierwsza przyroda to pozostałości w miastach terenów naturalnych lub zbliżonych do naturalnych (np. Las Bielański). Druga przyroda to tereny pól, pastwisk, plantacji leśnych i sadów. Trzecia przyroda to tereny zieleni urządzonej: ogrody, skwery, trawniki i parki. Czwarta przyroda to tereny zaniechane przez człowieka i podlegające sukcesji – w wielu przypadkach zdegradowane, kolonizowane przez spontaniczną roślinność. Czwartą przyrodę stanowią nieużytki miejskie, zajęte przez rośliny opuszczone tereny przemysłowe czy mieszkaniowe, hałdy i zwałowiska. Czwarta przyroda na Kopcu jest nazywana przyrodą ruderalną, ponieważ powstała na gruzach. One z czasem stały się częścią natury, a nawet schronieniem dla dzikiej fauny i flory.

Na czym polega specyfika przyrody ruderalnej na Kopcu? Gleba w tym miejscu jest utworzona z gruzu pochodzącego ze zburzonej po Powstaniu Warszawskim stolicy zmieszanego lokalnym gliniastym podłożem. Jest to nietypowe – antropogeniczne – siedlisko i można spodziewać się, że rozwinie się na nim ekosystem niespotykany w środowisku naturalnym.

Roślinność na Kopcu Powstania Warszawskiego

Spacerując ścieżką przyrodniczą na kopcu można będzie zobaczyć, jak przyroda sama przystosowała się do zmian, zajmując zdegradowane podłoże, i jak na nim wyewoluowała. Cały Kopiec od ponad 50 lat jest terenem, na którym można obserwować naturalną sukcesję (successsio – z łac. następstwo) roślinności. Początkowo na wzniesieniu spontanicznie powstawały łąki. Jeszcze w latach 70. z Kopca rozciągała się panorama na całą Warszawę i Wisłę. Dziś porastają go całkiem spore zagajniki. Tworzą go w przeważającej mierze pochodzące z Ameryki Północnej klony jesionolistne, które mają po 20-40 lat – drzewa tego gatunku skolonizowały Kopiec w ponad 30%.

Skład gatunkowy roślinności na Kopcu jest nietypowy – obecnie w drzewostanie dominują obce gatunki pionierskie, które lepiej znoszą trudne warunki miejskie. Takim gatunkiem oprócz klonu jesionolistnego jest np. robinia akacjowa. W obszarach pierwszej przyrody uznalibyśmy obecność tych gatunków za niepożądaną i szkodliwą (gatunki inwazyjne), jednak dla obszarów czwartej przyrody ich obecność może być jest korzystna. To one stworzyły na Kopcu leśny okap, który chroni młode siewki gatunków rodzimych przed słońcem i suszą. Cechą gatunków pionierskich jest ich szybki wzrost i krótkowieczność – naturalnie z upływem czasu ustąpią rosnącym pod nimi gatunkom rodzimym: grabom, dębom, klonom pospolitym czy jesionom.

Badania flory nieużytków przeprowadzone w innych miastach w Europie wykazują, że w zbiorowiskach takich jak na Kopcu z czasem zmniejsza się udział gatunków obcych, a pojawią się gatunki rodzime. Samosiejki tych drzew są już w runie na Kopcu. Sukcesyjne zadrzewienia przebudują się samoistnie, a klon jesionolistny, zamierając w wieku 40-60 lat, stanie się podłożem dla młodych drzew rodzimych gatunków. Obecnie drzewa tego gatunku na Kopcu w przeważającej liczbie są w stanie obumierania, stanowiąc cenne źródło martwego drewna, a przez to ważne siedlisko i miejsce żerowania, np. owadów saproksylicznych czy dzięciołów. Martwe drewno akumuluje dwutlenek węgla i w ogromnym stopniu przyczynia się do obiegu materii – zwiększa różnorodność biologiczna ekosystemów nawet o 50%-60%. Dodatkowo ogromna produkcja liści (biomasy) przez klon jesionolistny w znacząco przyczyniła się do zasilenia sztucznego podłoża Kopca materią organiczną. Dlatego martwe drewno na Kopcu w różnych postaciach – zrębek, gałęzi, konarów i pni – jest pozostawiane na miejscu.

Obcym gatunkiem na Kopcu jest także rdestowiec ostrokończysty, który ze względu na wysoką inwazyjność i niską rolę w ekosystemie tego miejsca jest przeznaczony do usunięcia na całym wzniesieniu. Rdestowiec może korzenić się do 3m głębokości, tak więc wypielenie go nie jest możliwe. Nie będziemy też stosować herbicydów. Rdestowiec będzie systematycznie koszony, aby nie hamował wzrostu innych roślin, oraz aby z czasem uległ osłabieniu i zamarciu.

W niektórych miejscach runo leśne na Kopcu zostało też ręką człowieka wzbogacone o rodzime gatunki. Zdecydowano się na wprowadzenie zgodnych siedliskowo drzew, krzewów i bylin runa leśnego. Zastosowano rośliny hodowane z nasion – pochodzące ze szkółek leśnych z odpowiednego regionu.

Z przeprowadzonych obserwacji wynika, że zieleń na Kopcu ewoluuje w kierunku lasu grądowego oraz łęgów zboczowych i ulega dynamicznym przeobrażeniom. Celem jest, by zgodnie z ideą ochrony czwartej przyrody nie przebudować krajobrazowo tych części parku, które porastają przystosowane do lokalnych warunków drzewa, krzewy i pnącza, tworząc zwarty okap zieleni. Chcemy zachować roślinność ruderalną i synatropijną związaną z gruzem.

Nietypowym zjawiskiem przyrodniczym jest las łęgowy na południowej i wschodniej stronie Kopca. Łęgi są związane z potokami, rzekami i mokradłami. Są europejskim odpowiednikiem lasów deszczowych i stanowią cenne siedliska pod względem różnorodności biologicznej. W Polsce mamy tylko 1% takich lasów. Przykładem są łęgi na dzikim brzegu Wisły chronione w ramach programu NATURA 2000. Natomiast łęg wiązowy z fiołkiem wonnym, który wykształcił się samoistnie na Kopcu, jest unikatem. Wyrósł na stromym zboczu jest zasilany wodą deszczową spływającą po powierzchni skarp. Występowanie lasu łęgowego w takim miejscu dowodzi, że mamy do czynienia z terenem, który jest cenny pod względem siedlisk. Jakie rośliny występują w łęgu na Czerniakowie? Oprócz wiązu szypułkowego rosną w nim jesiony wyniosłe, czereśnie pospolite, a także liany powojnika pnącego i chmielu zwyczajnego.

Zwierzęta w Parku Akcji „Burza”

Teren Kopca zasiedla ponad 20 gatunków ptaków, m.in.: kapturka, zięba, kos, gołąb grzywacz, kwiczoł, sikora modraszka, sikora bogatka, rudzik, wrona siwa, sroka, pierwiosnek, łozówka, krogulec, bażant, pełzacz ogrodowy, szczygieł, drozd śpiewak, piegża, sójka, szpak, dzięcioł duży, jerzyk.

Ssaki żyjące na Kopcu to nietoperze (karlik malutki, borowiec wielki, mroczek późny), jeże czy lisy.

Dlaczego Warszawa chroni czwartą przyrodę

Przykłady różnych zwałowisk powojennych w Europie dowodzą, że przyroda porastająca gruzowiska ma wartość przyrodniczą, rekreacyjną, a także społeczną. W Londynie czy Berlinie jest badana i chroniona jako parki naturalnej sukcesji. Jej znaczenie wzrasta w kontekście negatywnych skutków zmian klimatu. Na przykładzie przyrody ruderalnej możemy obserwować różne zjawiska przyrodnicze. Jak nowe ekosystemy radzą sobie z coraz trudniejszymi warunkami w miastach? Jakie gatunki mogą przetrwać na miejskich wyspach ciepła, są odporne na suszę oraz na inwazje obcych gatunków? Kopiec może być cennym punktem odniesienia, jeśli chodzi o szukanie sposobów utrzymania innych terenów zieleni.

Przyroda ruderalna ma też wartość ze względu na swój silny związek z ruinami i gruzem przedwojennej Warszawy – może bowiem stanowić o genius loci (duchu miejsca) dawnego zwałowiska.

Gdy powstawała koncepcja modernizacji Kopca, zależało nam na tym, by nie tylko zachować powstałą na gruzach spontaniczną, dziką przyrodę, ale i podjąć działania, które pozwolą jej nadal rozwijać się. Przykładem takich działań są wykonane z naturalnych materiałów umocnienia skarpy, które stanowią zabezpieczenie dla porastających ją roślin i wspomagają tworzenie się gleby. W parku zostaną zachowane miejsca o ograniczonej dostępności dla człowieka. Działania przewidziane w kolejnych latach w parku to monitorowanie sukcesji na Kopcu przy ograniczeniu do minimum interwencji w drzewostan i wykonywanie tylko niezbędnych zabiegów ogrodniczych.

Atrakcjami tego terenu będą słoneczne polany porośnięte wielogatunkowymi łąkami i murawami, cieniste zagajniki porastające zbocza, punkty widokowe, wąwozy o ścianach zarastających mchem i porostami oraz kładka na skarpie biegnąca na poziomie koron drzew. Utworzona ścieżka edukacyjna pomoże poznać siedliska przyrodnicze i ich roślinność oraz zwierzęta.

 

Powiązane treści
Zobacz więcej
Aktualności nr
Jak dbać o bioróżnorodność i jak wygląda sekretne życie zwierząt?
Aktualności nr
Ruszyła druga edycja programu „ZA-SIEW”
Aktualności nr
Odławiamy inwazyjne gatunki obce, by chronić rodzimą przyrodę
NA SKRÓTY
Wydanie opinii
Nieruchomości
Zamówienia publiczne
Pracuj z nami
FAQ
Warszawa 19115
Miejski Serwis Mapowy Warszawa 19115