Inwentaryzacja i waloryzacja wybranych terenów zdegradowanych i zanieczyszczonych w Warszawie – potencjał przyrodniczy i społeczny nieużytków | Zarząd Zieleni m.st. Warszawy

Prezentujemy raporty z badań warszawskich nieużytków przeprowadzonych w ramach projektu UE „Inwentaryzacja i waloryzacja wybranych terenów zdegradowanych i zanieczyszczonych w Warszawie – potencjał przyrodniczy i społeczny nieużytków” realizowanego przez Miasto Stołeczne Warszawę w latach 2017-2019. Badania te zostały wykonane dzięki współpracy specjalistów z Instytutu Inżynierii Środowiska i Instytutu Nauk Ogrodniczych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie oraz Zarządu Zieleni m.st. Warszawy.

Na liście analizowanych terenów znalazło się 25 obszarów stanowiących ponad 10% powierzchni miasta (ok. 350 ha). To więcej niż liczona razem powierzchnia wszystkich parków. Były to tereny nad Wisłą, tereny poprzemysłowe, poforteczne i pokolejowe oraz towarzyszące osiedlom mieszkaniowym.

Warszawskie nieużytki okazują się być miejscem, na które trzeba spojrzeć z innej perspektywy – jak na zasób zieleni do wykorzystania rekreacyjnego, ale i pole do działań inżynierii środowiska w celu poprawy jakości powietrza w mieście. Nade wszystko jednak należy uznać zieleń nieużytków za nową formę nieformalnej zieleni miejskiej, która może być kształtowana przez mieszkańców w procesie partycypacyjnym i pełnić tymczasowo lub na stałe nowe, społeczne funkcje.

Tereny nieużytków oczyszczają glebę i powietrze z zanieczyszczeń; są siedliskiem różnych gatunków roślin i zwierząt, w tym cennych i rzadkich; są intensywnie użytkownymi terenami rekreacyjnymi; ich estetyka jest akceptowana społecznie jako kojarząca się ze swobodą użytkowania i bogactwem przyrody.

Wyniki badań wskazały, że niektóre (częściowo zagospodarowane) nieużytki mogą stać się miejscami wypoczynku pozwalającymi na zrelaksowanie się w podobnym stopniu jak parki miejskie.

W ramach projektu zostały przeprowadzone wywiady z użytkownikami terenów nieużytków, zarówno profesjonalistami (architektami i architektami krajobrazu), jak i osobami niezwiązanymi profesją z tematyką nieużytków. Przeprowadzono 20 wywiadów pogłębionych i jeden zogniskowany wywiad grupowy (z 6 urzędnikami i przedstawicielami organizacji pozarządowych). Szczegóły można znaleźć w raportach i załącznikach pod tekstem.

Projekt pn. Inwentaryzacja i waloryzacja wybranych terenów zdegradowanych i zanieczyszczonych w Warszawie – potencjał przyrodniczy i społeczny nieużytków dofinansowany jest ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014 – 2020, Oś priorytetowa: 2. Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu, Działanie 2.5 Poprawa jakości środowiska miejskiego.

Wartość projektu: 1 375 000,00 zł

Wkład m.st. Warszawy: 206 250,00 zł

Wartość dofinansowania z Funduszy UE: 1 168 750,00 zł

Beneficjent: Miasto Stołeczne Warszawa

Jednostka realizująca projekt: Zarząd Zieleni m.st. Warszawy

Celem głównym projektu była inwentaryzacja i waloryzacja wybranych nieużytków na potrzeby ich wykorzystania w systemie terenów zieleni miejskiej m.st. Warszawy.

Projekt dotyczył terenów o łącznej powierzchni ok. 350 ha położonych w m.st. Warszawie, stanowiących obszary zanieczyszczone i zdegradowane – nieużytki miejskie, będące potencjalnymi terenami zieleni miejskiej.

W ramach realizacji projektu przeprowadzona została inwentaryzacja tych obszarów, a następnie ocena ich możliwości w zaspokajaniu potrzeb rekreacyjnych mieszkańców Warszawy, usług ekosystemowych jakie tereny te dla nich świadczą oraz ocena ich wartości przyrodniczych. Działania proponowane w projekcie obejmują zarówno tematykę rekultywacji, jak i poprawę jakości życia w miejscu zamieszkania. Ponadto, dodatkowym celem jest stworzenie modelu określającego możliwości w wykorzystaniu rekreacyjnym i przyrodniczym obszarów zdegradowanych – narzędzia do identyfikacji i ochrony dowolnych nieużytków dla celów ogólnospołecznych w procesie planowania. Zadanie to wymaga waloryzacji przyrodniczej tych terenów i zbadania preferencji społecznych, przeprowadzonych przez wykwalifikowane zespoły eksperckie.

Działania takie jak: zbadanie stopnia zanieczyszczenia tych terenów wybranymi metalami ciężkimi, ocena stopnia fitoremediacji powyższych metali ciężkich z gleby i pyłów zawieszonych z powietrza, pomiar poziomu usuwania dwutlenku węgla i jednoczesna próba oszacowania produkcji tlenu, a także ocena ogólnego potencjału ekologicznego nieużytków oraz analiza otoczenia pozwolą zidentyfikować czynniki decydujące o jakości wypoczynku. Rozpoznanie to pozwoli z kolei na stworzenie uniwersalnego modelu określającego możliwości w wykorzystaniu rekreacyjnym i przyrodniczym dowolnych nieużytków, a także oszacowanie nakładów koniecznych do ich przystosowania do preferowanego użytkowania. Przede wszystkim jednak wyniki badań pozwolą na opracowanie strategii rekultywacji wszystkich nieużytków w Warszawie.

Przewidziany docelowy sposób zagospodarowania terenów objętych projektem zakłada, że będą one w min. 70% stanowić powierzchnię biologicznie czynną i stanowić ekologiczną przestrzeń dostępną bezpłatnie dla społeczeństwa. Obecnie ww. obszary charakteryzują się dużym stopniem zanieczyszczenia, są silnie przetworzone gruntami pobudowlanymi, zawierającymi resztki cegieł i betonu. Natomiast gleby są silnie zeutrofizowane, o czym świadczy nitrofilna roślinność ruderalna.

Przedmiot prac objął trzy główne działania:

Mapowanie wyznaczonych obszarów i przygotowanie materiałów wyjściowych oraz narzędzi do właściwych badań.
Waloryzacja przyrodnicza i analiza potencjału w zaspokajaniu potrzeb rekreacyjnych, w tym: analiza metali ciężkich w glebie (miedzi, cynku, ołowiu, kadm, chromu i niklu) i w materiale roślinnym oraz analiza właściwości fizycznych i chemicznych gleby i podłoża, analiza mikropyłów na powierzchni roślin, pomiary gęstości zieleni oraz analiza potencjału ekologicznego i preferencji estetycznych użytkowników wraz z oceną wpływu badanych obszarów na dobrostan emocjonalny.
Opracowanie scenariuszy i rekomendacji do rekultywacji, remediacji i użytkowania badanych przestrzeni, przy założeniu różnego stopnia ich ochrony i przekształcenia w tereny zieleni miejskiej oraz finansowania. W ramach tego zadania powstaną: