Park Powstańców Warszawy to spacerowy park krajobrazowy a zarazem miejsce pamięci z wystawą plenerową Muzeum Powstania Warszawskiego i pomnikami na cześć powstańców. Przed nami trzeci weekendowy spacer z cyklu „Warszawskie Parki ZZW”. Tym razem wybierzemy się do parku, niegdyś cmentarza, położonego w dzielnicy Wola – miejsca, w którym historia przenika się ze współczesnością.
PARK CZY ZAPOMNIANY CMENTARZ – RYS HISTORYCZNY PARKU POWSTAŃCÓW WARSZAWY
Ośmiohektarowy Park Powstańców Warszawy został wydzielony w latach 60. XX w. z terenu sąsiedniego Cmentarza Powstańców Warszawy, największej stołecznej nekropolii wojennej, której uroczyste otwarcie odbyło się 29 listopada 1945 r. (w 2012 r. wpisana została do rejestru zabytków). Spoczywają tu szczątki ok. 104 tys. osób – głównie poległych podczas Powstania Warszawskiego, spośród których 80% to cywile. Warto wiedzieć, że władze PRL przez dziesięciolecia oficjalnie nie wspominały o istnieniu tej wolskiej nekropolii, nie odbywały się tam uroczystości rocznicowe, a cmentarz był zaniedbany. Lepszy czas dla tego ważnego na mapie stolicy miejsce nastał pod koniec lat 90.
Park ten, znajdujący się między ulicami Wolską, Redutową i Cmentarzem Powstańców Warszawy, zaprojektował Kazimierz Kozłowski. Główna aleja parkowa jest obsadzona barwnymi grupami krzewów liściastych. Ta swoista oś architektoniczno-krajobrazowa powstała według projektu Romualda Gutta i Aliny Scholtzówny, a opracowana została przez Edwarda Gogola i Tadeusza Wyrzykowskiego. Prowadzi ona do pomnika Polegli Niepokonani, znajdującego się na Cmentarzu Powstańców Warszawy i kontrastuje z pozostałymi częściami parku, które mają charakter czysto krajobrazowy.
Pamiętajmy, że choć Park Powstańców Warszawy jest ważnym na historycznej mapie Warszawy miejscem pamięci, to jednocześnie przestrzeń parkowa pełni funkcję wypoczynkową i rekreacyjną oferującą mieszkańcom wytchnienie wśród zieleni od wielkomiejskiego zgiełku. Znajdziemy tu zatem plac zabaw, siłownię plenerową oraz leżaki umieszczone na rozległej polanie. W 2019 r. ustawiliśmy na tym terenie parkowym 37 Ławek Warszawskich.
POMNIKI I WYSTAWA – CHARAKTERYSTYCZNE ELEMENTY PARKU POWSTAŃCÓW WARSZAWY
Umieszczony na szczycie kurhanu pomnik Polegli Niepokonani Gustawa Zemły z 1973 r. stanowi jeden z charakterystycznych elementów okolicy. Był pierwszym, monumentalnym pomnikiem Powstania Warszawskiego. Tablica informuje nas, że tu znajduje się „zbiorowa mogiła, w której złożono prochy 50 tys. mieszkańców stolicy i powstańców poległych i zamordowanych w czasie Powstania Warszawskiego 1944”. To tu odbywają się obchody rocznic wybuchu powstania. Otoczenie pomnika jest wyłożone oryginalną płaską kostką brukową z warszawskich ulic.
Na terenie parku znajduje się też pomnik Matki, odsłonięty w maju 2017 r. w czasie obchodów Dnia Matki. Jego autorem jest Łukasz Krupski. Rzeźba przedstawia kobietę trzymającą całun i jest zwrócona twarzą w stronę nekropolii. Na postumencie umieszczono słowo „Matka” w językach polskim, rosyjskim, niemieckim i hebrajskim. Pomnik powstał z inicjatywy Wandy Traczyk-Stawskiej ps. „Pączek”, uczestniczki Powstania Warszawskiego, stojącej na czele Społecznego Komitetu ds. Cmentarza Powstańców Warszawy.
Przypomnijmy, że 5 sierpnia 2015 r. w alei głównej parku została otwarta wystawa „Zachowajmy ich w pamięci”. Ekspozycja powstała z inicjatywy Muzeum Powstania Warszawskiego i jest poświęcona cywilnym ofiarom powstania, poległym lub zabitym podczas 63 dni walk w 1944 r. Na ponad 90 szklanych prostopadłościanach umieszczono ponad 50 tys. nazwisk. Przy każdym z nich znajduje się data urodzenia oraz miejsce ostatniego pobytu. Po zapadnięciu ciemności bryły są podświetlane, co podkreśla emocjonalny wymiar prezentowanych treści. Wystawa co roku jest instalowana na wiosnę, a demontowana późną jesienią. Od sześciu lat, 5 sierpnia organizowany jest również Marsz Pamięci.
DRZEWOSTAN ORAZ WYJĄTKOWE DRZEWA – PARK POWSTAŃCÓW WARSZAWY
Dominantę drzewostanu parku stanowią klony i jesiony. Licznie pojawiają się także lipy oraz kasztanowce. Jednym z bardziej charakterystycznych drzew na terenie parku jest topola biała o obwodzie aż 477 cm. Drzewo to, stanowiące ważny element przestrzenno-kompozycyjny parku, znajduje się niedaleko ul. Sowińskiego. Ponadto pośrodku parku, w pobliżu placu zabaw, rosną bardzo stare orzechy włoskie o znacznych rozmiarach.
Drzewem o wyjątkowej symbolice jest Drzewo Pamięci, dąb błotny, posadzony 1 sierpnia 2020 r. podczas uroczystych obchodów 76. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Dąb przypomina o oddaniu żołnierzy i wszystkich poległych mieszkańców Warszawy. W jego korzeniach znalazł się akt erekcyjny budowy Izby Pamięci przy Cmentarzu Powstańców Warszawy.
– Będzie to kolejne na mapie stolicy miejsce związane z historią powstania, ale bardzo szczególne, ponieważ poświęcone głównie ofiarom cywilnym. Oddajemy hołd pomordowanym warszawiankom i warszawiakom – mówił Rafał Trzaskowski, prezydent stolicy, podczas uroczystości sadzenia. Wzięła w niej udział także Wanda Traczyk-Stawska, pomysłodawczyni Izby Pamięci.
UKWIECENIA – PARK POWSTAŃCÓW WARSZAWY
Ogrodnicy warszawskiego Zarządu Zieleni każdego roku dbają o sezonowe zmiany ukwiecenia przy Pomniku Matki. W ubiegłym roku ukwiecenie zmieniano dwukrotnie – wiosną na rabacie można było podziwiać stokrotki i bratki, a latem i jesienią – begonie w towarzystwie starca popielnego, zwanego potocznie mrozami.
Na zboczu skarpy, pod pomnikiem Polegli Niepokonani utrzymana jest różanka w kolorystyce biało-czerwonej. W tym roku na jej dolnej, czerwonej, warstwie porośniętej różą wielkokwiatową planujemy dosadzić róże okrywowe, dzięki czemu powstanie rabata 3D, czyli zróżnicowana pod względem wysokości.
W parku wydzieliliśmy strefy, gdzie prace ogrodnicze, takie jak koszenie czy grabienie, są mniej intensywne. To teren pomiędzy murem cmentarza a główną aleją żwirową. Miejscem pozostawionym bez większych ingerencji jest także skarpa przy Stawie Wolskim gęsto porośnięta drzewami – zabezpieczona przed użytkowaniem poprzez ułożone warkocze z chrustu.
Między ul. Sowińskiego a Cmentarzem Powstańców Warszawy znajduje się Staw Wolski, w którym można znaleźć różankę – rybę z gatunku chronionego. Jesienią 2020 r. w obrębie stawu specjaliści Zarządu Zieleni przeprowadzili prace konserwacyjne – wykosiliśmy porosty z lustra wody, usunęliśmy ze skarp wiatrołomy i gałęzie, wyczyściliśmy wyloty z chodnika, żeby dopływ do stawu był zachowany i by zapobiec obniżaniu się poziomu wody. Zabiegi te powtórzymy w 2021 r.
NOWA ZIELEŃ – PARK POWSTAŃCÓW WARSZAWY
Zeszły rok był pracowity dla ogrodników warszawskiego Zarządu Zieleni opiekujących się parkiem – zrealizowaliśmy w jego przestrzeni dwa „zielone” projekty z Budżetu Obywatelskiego („Nasze miasto w szpalerach zieleni” oraz „Krzewy chroniące przed hałasem i spalinami w Parku Powstańców Warszawy”). Dzięki tym świetnym pomysłom mieszkańców posadziliśmy 300 mb żywopłotów grabowych w alei głównej parku oraz 1630 szt. krzewów i bylin na powierzchni 5,10 arów wzdłuż ul. Wolskiej. Wśród nich są m.in.: tawuła japońska w różnych odmianach, berberysy Thunberga, pięknotki Bodiniera, trzcinniki ostrokwiatowe 'Karl Foerster’, proso rózgowate czy pęcherznica w różnych odmianach.
Ponadto, w 2020 r. na grzbiecie skarpy od strony drogi wewnętrznej równoległej do ul. Wolskiej posadziliśmy krzewy z gatunku irga błyszcząca oraz byliny z gatunku kocimiętka Fassena, szałwia omszona, jeżówka, gaura oraz perowskia. W nowo powstałe rabaty bylinowe nasadziliśmy także cebule tulipanów.
W 2021 r. planujemy nasadzenia 23 drzew, w tym trzech w ramach realizacji projektu z Budżetu Obywatelskiego pn. „Sadźmy drzewa świata – piękne i pożyteczne”. Posadzimy też nowe krzewy i byliny.
INWENTARYZACJA DRZEWOSTANU – PRACE W PARKU POWSTAŃCÓW WARSZAWY
Obecnie, na zlecenie Zarządu Zieleni m.st. Warszawy, trwa inwentaryzacja drzewostanu parku, która umożliwi nam wyselekcjonowanie drzew do badań specjalistycznych. Podobne badania, w celu zagwarantowania bezpieczeństwa użytkownikom parku i polepszania stanu fitosanitarnego drzew, zostały przeprowadzone w latach 2019-2020. Wówczas na wybranych drzewach założono wiązania w koronach i przeprowadzono konieczne cięcia korygujące.
KONSERWACJA WYPOSAŻENIA – PRACE W PARKU POWSTAŃCÓW WARSZAWY
Warto zaznaczyć, że prace prowadzone przez warszawski Zarząd Zieleni w obrębie parku nie obejmują jedynie pielęgnacji zieleni, to również konserwacja i prace porządkowe, np. malowanie drewnianych leżaków stojących przy ul. Wolskiej, wymiana piasku w piaskownicy i polu piaskowym, gracowanie nawierzchni w głównej alei, wymiana palisady przy różance na skarpie oraz zamiatanie nawierzchni utwardzonych czy odśnieżanie alejek zimą.
W lutym tego roku były czyszczone budki lęgowe, a na początku marca powiesiliśmy 8 budek dla wiewiórek i 5 budek dla nietoperzy – w ramach realizacji projektu z Budżetu Obywatelskiego. Jesienią zamierzamy powiesić kolejne budki dla ptaków (w parku znajdują się m.in. budki dla sów).
– – – – –
Cykl „Warszawskie Parki ZZW” – Park Powstańców Warszawy (3/32)
Cykl „Warszawskie Parki ZZW” to mini przewodnik po 32 warszawskich parkach zarządzanych przez Zarząd Zieleni m.st. Warszawy – prezentujący w skrócie ●rys historyczny parku, ●założenia architektoniczne parku, ●opowieść o przyrodzie parku, ●informację o działaniach specjalistów ZZW, mających na celu utrzymanie i rozwój tych wyjątkowych terenów zieleni w jak najlepszym stanie z myślą o tym i kolejnych pokoleniach warszawiaków.
Do tej pory w cyklu „Warszawskie Parki ZZW”:
1/32 – Ogród Saski
2/32 – Park Arkadia